თარიღი : 2002 | ადგილი : თბილისი, საქართველო | ავტორი :
აღწერა : მარგარიტა ჰენინგის ზეპირი ისტორია.
ტექსტი : თარგმანი.
რედაქტირებული.


რა შეგიძლიათ გაიხსენოთ თქვენი წინაპრების შესახებ?

არაფერი. როცა ბავშვები ვიყავით, გერმანულად საუბარი აკრძალული იყო. სკოლები და
საბავშვო ბაღები დახურეს. პასტორი დააპატიმრეს, მასწავლებლებიც კი დაიჭირეს. 10 წლის ვიყავი. მშობლებმა არაფერი აგვიხსნეს, რადგან ამ თემაზე საუბარი საშიში იყო. ასეთი დრო იდგა. ჩვენ არ უნდა გვცოდნოდა, საიდან ვიყავით და რატომ ჩამოვედით. ამ პოლიტიკამ დოლაბივით დაგვფქვა და ნერვები დაგვაწყვიტა.

კიდევ რა იცით მამათქვენის შესახებ?

ის ომში თურქების წინააღმდეგ იბრძოდა. მამას, განათლებულ ადამიანს, გერმანიის ხელოვნების აკადემიის კურსდამთავრებულს, ჯერ ოფიცრის, შემდეგ კი პოლკოვნიკის ჩინი ჰქონდა. ამის გამო, მოგვიანებით, ეშინოდა კიდეც. თბილისში დაბრუნების შემდეგ, 1905 წლიდან ჩვენს დეპორტაციამდე, 1941 წლამდე მოქანდაკედ მუშაობდა. 1924 წელს, მან მემკვიდრეობა მიიღო, მაგრამ, ინფლაციის გამო, თვალსა და ხელს შუა გაუქრა. ტომარა ფულით საყიდლებზე წასულს, ეს თანხა მხოლოდ ამ პატარა სახლის, პიანინოსა და ცოლისთვის საკერავი მანქანის შესაძენად ეყო. მამა მუდამ ბევრს მუშაობდა. ფოთში თეატრის ფასადი გააფორმა, თბილისში კი – საბაგირო. მას ეკუთვნის არაერთი საზოგადოებრივი და საკურორტო ნაგებობის ფასადის გაფორმება. მათ შორის უმეტესობა მოზაიკითაა შესრულებული. დილით სახლიდან გასული, მხოლოდ
შებინდებისას ბრუნდებოდა. ქალაქში სეირნობისას ხშირად მხვდება მისი ნამუშევრები.

მშობლების სახლზე რას გვიამბობდით?

დედა არ მუშაობდა. ის სახლში იყო, ბავშვებთან. მე რუსულ სკოლაში ვსწავლობდი
სომხებთან, ქართველებთან და გერმანელებთან ერთად. ნაციონალობის მნიშვნელობა არც კი ვიცოდით. რამდენიმე გერმანულ ოჯახთან ვმეგობრობდით, მათ შორის, პასტორ მაიერისა და საღამოს სკოლის დირექტორის – პფეფერის ოჯახებთან.

თქვენი დეპორტაციის შესახებ რას მოგვითხრობთ?

ღამით კარზე დააკაკუნეს. მამა გავიდა და უთხრეს, რომ ომის დამთავრებამდე გადასახლებაში უნდა ვყოფილიყავით, სად – არ უთქვამთ. ორი-სამი დღე მოგვცეს ბარგის მოსამზადებლად და ნივთების მეზობლებთან გადასატანად. შეძლებისდაგვარად, ბევრი საკვები წავიღეთ. დეპორტაციამ და გადასახლებამ წარმოუდგენელი ტანჯვა მოგვაყენა როგორც ფინანსურად, ასევე მორალურადაც. სასმელი, საკვები, ჩასაცმელი არ გვქონდა და ყველა ამრეზით გვიმზერდა. ფეხებზე ჩვრებს ვიხვევდით და თოვლში ისე დავდიოდით. ყველა, ვინც იქ ცხოვრობდა, ხალხის მტრად ითვლებოდა.
რა ერქვა იმ ტერიტორიას, სადაც გადაგასახლეს?

„მშიერი სტეპი“. იქ ყაზახები და ყირგიზები გააძევეს. აღარ უნდოდათ ამ მომთაბარე ხალხთან ურთიერთობა. იურტებითა და საქონლითურთ გადაასახლეს და თავიანთთვის მიწურების აშენება უბრძანეს. ერთ იურტაში ადამიანები იყვნენ, მეორეში კი – ძროხები და ვირები. ადამიანებისთვის განკუთვნილი იურტა ოდნავ უფრო მაღალი იყო, ვიდრე პირუტყვის. მათ ამზადებდნენ ქეჩისა და ლელქაშის ერთმანეთზე გადაბმული გრძელი ბღუჯებისგან. შიგნით ზანდუკებს დგამდნენ, რომლებზეც მოხერხებულად ეძინათ. ამასთანავე, მათში ძვირფას ნივთებსაც ინახავდნენ, რომ არ დასველებულიყო. როდესაც იქ ჩავედით, უკვე დაეწყოთ თიხის მოგროვება და ფორმებში გამოშრობა. სახლის მშენებლობისთვის საჭირო აგურებს წვავდნენ. იქ დიდხანს არ გვიცხოვრია. დედამ, საიდუმლოდ, თავშესაფარი გვიშოვა სოფელ სლავიანკაში, სადაც სახლებს ხეებისგან აგებდნენ – იქ ნესტიანი კლიმატი იყო. საჯინიბოში მოვეწყვეთ. იქიდან გაქცევა არ შეგვეძლო, გარშემო მხოლოდ სტეპები გვერტყა.

თქვენს ძმებს რა ბედი ეწიათ?

ორივე გაგზავნეს მშრომელთა არმიაში. უფროსი სპილენძის მაღაროებში წავიდა. ეს იყო
ნამდვილი საკონცენტრაციო ბანაკი. მათ ძველი ტანსაცმელი ჰქონდათ, ცოტა საკვებს
აძლევდნენ. ორსართულიან ტახტებზე ეძინათ, ერთსა და იმავე ტანსაცმელში.
მცველები მუდამ გარს ერტყნენ. უმცროსი ძმა, რომელიც 14 წლის იყო, ჯერ კიდევ
მგზავრობისას გახდა ავად და სახლში დაბრუნდა, წელიწადნახევრის შემდეგ კი გაიქცა.
თავისი დოკუმენტები გადაყარა და თავი რუსად გაასაღა; ომში რომ არ გაეგზავნათ,
ყარაგანდაში წავიდა და იქ მაღაროში მუშაობდა. როდესაც ისევ ავად გახდა, ურალსკში
გადაინაცვლა, სადაც სტომატოლოგიური ტექნიკუმი დაამთავრა.

იქ სკოლაში დადიოდით?

დიახ. დილაობით სკოლაში მივდიოდით, შუადღის შემდეგ კი შეშას ვჩეხდით ან ბამბას
ვკრეფდით. წლების განმავლობაში, ადგილობრივ მცხოვრებლებს (სამუშაო ერთეულების
მიხედვით) ხორბალს აძლევდნენ, ჩვენ – ცოტაოდენ პურსა და ერთ ჯამ წვნიანს, მეტს არაფერს. სასტიკად ვშიმშილობდით, მაგრამ მოგვიანებით დავადგინეთ, რომ საკმარისი რაოდენობის პურს გვინაწილებდნენ. ჩვენი სკოლის დირექტორის ვაჟი, რომელსაც პურის განაწილება ევალებოდა, ჩვენთან ერთად დადიოდა მინდორში. ერთხელაც მოვახერხეთ თვალ-ყურის მიდევნება – გზიდან გადაუხვია და პური სახლში დატოვა. ის კორეელი იყო, ასევე დეპორტირებული. მაშინ სკოლის გაზეთის რედაქტორი ვიყავი, სიამოვნებით ვწერდი და პატარა ლექსებსაც ვაქვეყნებდი. ასე რომ, სკოლის დირექტორის შესახებ ლექსი გამოვაქვეყნე, რომელშიც ეწერა: „მისი ვაჟი ჩვენს პურს რატომ იპარავს?“ სკოლის გაზეთი გამოაკრეს. დირექტორმა ჩამისისინა: საღამოს დედა მოვიდესო. მე-6 კლასში სკოლიდან გამრიცხეს. მოგვიანებით მაინც დავამთავრე ჰიდროტექნიკური სასწავლებელი.

მამა რით გარდაიცვალა?

გადასახლებიდან ერთი თვის შემდეგ მალარიამ იმსხვერპლა. გარშემო ხომ სულ მალარიის კოღოები ფუთფუთებდნენ. ძალიან ცუდი წყალი იყო. იქ, სადაც დაგვასახლეს – „მშიერი სტეპის“ შუაში – სულ ახლად გათხრილი წყლის არხი მოედინებოდა. იქ ყველა ეროვნების ადამიანს შეხვდებოდით: კაზაკებს, უკრაინელებს, ბელორუსებს, კორეელებს, გერმანელებს. . . ისინი უბრალოდ შეკრიბეს და გამოდევნეს. იქ არც ფაბრიკები და არც ქარხნები იყო, მხოლოდ – ველები. ყველა საკუთარ მეურნეობას უძღვებოდა. ზოგი ქათმებს ამრავლებდა, ზოგსაც ბოსტანი ჰქონდა. ეს სოფელი სწორედ მაშინ აშენდა; ყველა ქუჩა ერთმანეთის პარალელურად მიემართებოდა. ადამიანები ყოველდღე იღუპებოდნენ მალარიით, ფაღარათითა ან რომელიღაც ინფექციური დაავადებით. მედიკამენტები არ გვქონდა, ექიმი თვალითაც არ მინახავს.

თქვენი მეუღლე როდის გაიცანით?

1947 წელს. ჩემი ქმარი, იური ბრაუნსბერგელი, პოტსდამიდან იყო. იქ საარტილერიო
სკოლაში სწავლობდა და ძალზე ახალგაზრდა წავიდა მოხალისედ. გადასახლებამდე არმიაში მსახურობდა. სულიერად იყო დაცემული, დაკარგულ დედას ეძებდა. ბაზარში ამედევნა და ძალიან გავბრაზდი. მოგვიანებით, ერთმანეთი გავიცანით. ჰიდროტექნიკოსი იყო, არხებზე მუშაობდა. მეც, ჰიდროტექნიკოსი, სულ იმის გამოთვლაში ვიყავი, კოლმეურნეობა რამდენ წყალს მოიხმარდა და რა თანხა უნდა გადაეხადა. შვილები არ გვყოლია, რადგანაც მაშინვე ავად გავხდი, თირკმელები მაწუხებდა. მხოლოდ ამ ცოტა ხნის წინ განვიკურნე, როდესაც გერმანიიდან სპეციალური აპარატურა ჩამოიტანეს საქართველოში.

როგორ დაბრუნდით საქართველოში?

თბილისში დაბრუნების უფლება არც მოგვცეს. მიუხედავად ამისა, მაინც ჩამოვედით. ისევ ჩვენს სახლში გვინდოდა ცხოვრება. ჩვენი გადასახლების შემდეგ, სამ ოთახში 6 დიდი, ბავშვებიანი ოჯახი შეესახლებინათ – ბერძნების, ქურთებისა და სომხების. ისინი მაშინვე მოგვცვივდნენ და გვიყვიროდნენ: „აჰ, თქვე წყეულო ფაშისტებო! არ გეყოთ?“ ქვებს გვესროდნენ.. . მეზობლებთან ვცხოვრობდით. მთლიანობაში, ადამიანებმა ნორმალურად, მეგობრულად მიგვიღეს. მხოლოდ ისინი იყვნენ მტრულად განწყობილნი, ვისაც პირადი ინტერესები ამოძრავებდათ. მათ პოლიცია გამოიძახეს, 24 საათში ქალაქის დატოვება გვიბრძანეს. მეორე დღეს ისევ მოვიდნენ: თქვენ კიდევ აქ ხართო?
იძულებულნი გავხდით, ქალაქი დაგვეტოვებინა. გაგრაში გავემგზავრეთ და ციტრუსების
საბჭოთა მეურნეობაში ვმუშაობდით. იქ ძალიან თბილად შეგვხვდნენ. როდესაც თბილისში დავბრუნდით, ჩემი ქმარი თბილწყალკანალში, საბურთალოს რაიონში, მუშაობდა. მხოლოდ 10 წლის შემდეგ მოვახერხეთ ჩვენს სახლში დაბრუნება.

სწავლის გაგრძელება თუ შეძელით?

პიანინო ვიყიდე და საათობით ვმეცადინეობდი. ძალიან მინდოდა, კონსერვატორიაში
ჩამებარებინა გამოცდა და მუსიკის მასწავლებელი გავმხდარიყავი. უკვე 30 წლის ვიყავი და, გამონაკლისის სახით, გამოცდის ექსტერნად ჩაბარების უფლება მომცეს. ასე მივიღე დიპლომი, რომლის საშუალებითაც მასწავლებლად და კონცერტმაისტერად მუშაობა შემეძლო. მოგვიანებით აკორდეონის გაკვეთილებსაც ვატარებდი – ბავშვები უფრო ადვილად და სწრაფად სწავლობდნენ.

დღეს რას ფიქრობთ მეორე მსოფლიო ომის შესახებ?

მე ქალი ვარ და, კაცმა რომ თქვას, მსგავსი თემები არ უნდა მაინტერესებდეს. მიუხედავად
ამისა, მაინც ბევრი მიფიქრია ამაზე, ბევრი წიგნი და სტატია წამიკითხავს. რა თქმა უნდა,
ჰიტლერი ქვეწარმავალი იყო. მას მსოფლიოს დაპყრობა, შეცვლა სურდა. ეშმაკმა დალახვროს, რა უნდოდათ! ჩვენ აქ ვცხოვრობდით და შეგვეძლო, ასევე გაგვეგრძელებინა ცხოვრება. „აჰა, შენ სტალინზე ანეგდოტი მოყევი?“, „ახ, ლენინის ნიშანი არასწორად ან უკუღმა დაიმაგრე?“ და ეს უკვე კარგი მიზეზი იყო ვიღაცის გასანადგურებლად.
საქართველოს დამოუკიდებლობამ როგორი გავლენა იქონია თქვენს ცხოვრებაზე?
გამსახურდიასთან ერთად, საქართველოში ცუდი დრო დადგა. მან ყველაფერი გააფუჭა, ადამიანებიც. იმ პერიოდში, მაღაზიაში რომ შევიდოდი, მპასუხობდნენ: „ქართულად ილაპარაკეთ, არ გვესმის“. სულ ამას ვამბობ: „არ შემიძლია, რადგანაც არასდროს მქონდა სწავლის საშუალება. სტალინმა ცხოვრების 13 წელი წამართვა.“ ახლა უკეთესი სიტუაციაა. მაშინ მე და ჩემს ქმარს ჯერ კიდევ არ შეგვეძლო გამგზავრება, ვერ მივხვდით, როგორ წარიმართებოდა ყველაფერი, დოკუმენტებიც აღარ გვქონდა.

დღეს როგორ ცხოვრობთ?

ახლაც არ არის უკეთესობა: გაზი არ არის, ზამთარში შუქი, თითქმის, არ გვაქვს; ზოგჯერ,
წყალიც არ არის. სახლი ინგრევა, მიწისძვრის გამო კი არა, წყალი ჩამოდის. მთელი ზამთარი სიცივისგან მაკანკალებს, ვწვები, მატყლის ორ საბანს ვიფარებ და მეშინია. დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, ჩემი ცხოვრება იმაზე უარესი გახდა, ვიდრე ყაზახეთში იყო. მაშინ ჯერ კიდევ ახალგაზრდა ვიყავი და იოლად წამოვიწყე რაღაც ახალი. ახლა არ ვიცი, რა გავაკეთო. მხოლოდ ეს კაქტუსების კოლექცია მშველის – ხალხი მოდის და აღფრთოვანებული რჩება – ეს მახარებს. გარდა ამისა, ხატვაც დავიწყე. აი, ამ ყვავილის დახატვა მინდოდა, მაგრამ სტუმრები მოვიდნენ და სურათი ვერ დავასრულე. ასეთი ყვავილი ხომ მხოლოდ ერთ დღეს ხარობს. ახლა ისევ თავიდან უნდა დავიწყო.

კედელზე რატომ გიკიდიათ ამდენი მედალი?

ერთი პატარა ებრაელი გოგონას სახსოვრად ვაგროვებდი. ის ყაზახეთში, ჩემთან ერთად
დადიოდა სკოლაში. სულ ჩუმად იყო. გვერდით მივუჯექი და ვკითხე, რატომ არ გველაპარაკებოდა. „ჩემი მშობლები ხალხის მტრები არიან, ამიტომ მეც ხალხის მტერი ვარ“. სიცილი დავიწყე. მეც ხომ ამისთვის გადამასახლეს, მაგრამ კარგად ვიცოდი, რომ არც მამაჩემი და არც დედაჩემი არ იყვნენ ხალხის მტრები. „ეს ხომ აბსურდია“, – ვუთხარი, – „შეხედე, ჩვენ ეგრეთწოდებული ხალხის მტრები ვართ, მაგრამ არავინ უწყის –რატომ“. ერთხელ, სკოლაში, ზუსტად გაკვეთილის დაწყებისას მივიდა. სიჩქარეში ნიშანი არასწორად დაემაგრებინა. მასწავლებელი სასწრაფოდ გავიდა კლასიდან და დირექტორს უამბო. ღამით „КГБ“ მივიდა და ბავშვის დედ-მამა დააპატიმრა. მათ განაჩენი „სამეულმა“ (სამხედრო საქმეთა სახალხო კომისარიატის სამი წარმომადგენლისაგან შემდგარი სასამართლო) გამოუტანა. შემდეგ ბებია და შვილიშვილიც წაიყვანეს. გოგონას რაღას ერჩოდნენ? ეს არ მესმის. მას ხომ არავის მიმართ ექნებოდა ანტიპათია?! მოზრდილი – გასაგებია, მაგრამ ბავშვი? ჩემი თავი მას შევადარე. ამან შემძრა. ამის შემდეგ დავიწყე მედლებისა და გულსაბნევების შეგროვება. ერთხელ ლენინის ნიშანი მომიტანეს და უკუღმა დავკიდე. ღმერთმა დაწყევლოს, ნიშნის გულისთვის რატომ უნდა დაიხვრიტოს ვინმე?

თქვენი აზრით, გერმანელი ხართ?

არა. მე აქ დავიბადე, ეს არის ჩემი ქვეყანა. აქ დაიბადა მამაჩემი. სხვას არაფერს აქვს ჩემთვის მნიშვნელობა. არც საქართველოს მოქალაქედ ვგრძნობ თავს. რატომ უნდა ვგრძნობდე თავს სადმე სახლში? გერმანიაში წასვლა გამსახურდიას – ამ შეშლილის გამო მინდოდა. განცხადებაზე უარით მიპასუხეს. ვფიქრობდი, რომ ენის ცოდნას არ მოითხოვდნენ რეპრესიებით გაწამებული გერმანელებისგან. ისეთ პირობებში ხომ წარმოუდგენელი იყო ენის სწავლა. მიუხედავად ამისა, ტესტირება უნდა გამევლო. უარი მითხრეს, რადგან ვერც იმის დამტკიცება შევძელი, რომ მამაჩემი გერმანელი იყო.

კაქტუსების შეგროვება როგორ დაიწყეთ?

1974 წელს გამომიგზავნა ღმერთმა. იმ პერიოდში ჩემს მოსწავლეებს ვუთხარი: „ვიცი, რომ
თქვენთვის თითო კაპიკსაც მნიშვნელობა აქვს. არც სუნამო, არც წინდები, არც არაფერი
მჭირდება. არაფერს მოველი, გარდა იმისა, რომ თავის დროზე მოხვიდეთ და ისწავლოთ.“ ამის გამო, კლასში ფული შეაგროვეს და მიყიდეს წიგნი კაქტუსების შესახებ. რა სილამაზე იყო! მაგრამ ეს ყვავილები საქართველოში არ მოიპოვებოდა. შემდეგ გავარკვიე, რომ კაქტუსების თესლი იაფი ღირდა. იმ დროს მე და ჩემი მეუღლე ვმუშაობდით და თითოეულის ანაზღაურება 120 მანეთზე მეტი არ უნდა ყოფილიყო. თუ უფრო მეტი გვექნებოდა, ესე იგი უპატიოსნო გზით იყო ნაშოვნი. სასჯელი! მაშინ რკინიგზის მუშაკთა სახლში ვმუშაობდი. როცა გავიგე, რომ კაქტუსის თესლი ძვირი არ ღირდა, შევუკვეთე. იზრდებოდნენ და იზრდებოდნენ. . . კაქტუსებს ვცვლიდი კიდეც და მალე თვალსაჩინო კოლექცია შევაგროვე, რომლისთვისაც ეს ორანჟერეა ავაშენე. ახლა ორი დამღლელი ჰობი მაქვს: ხატვა და კაქტუსები. ორივეს მთელი დღე მიაქვს. ხატვაში მთელი დღე უნდა ივარჯიშო, კაქტუსები კი რწყა, რწყა და რწყა . . .
შენიშვნა :


არქივი
ორგანიზაცია : გოეთეს ინსტიტუტი - თბილისი
კონტრიბუტორი : გოეთეს ინსტიტუტი - თბილისი
ნომერი : PUBLIC ARCHIVE GOETHE ORAL HISTORY OF MARGERITHA HENNING AUDIO 001 F MONO 01 - 11 - 2017 V02
ენა : გერმანული , რუსული
ტექნიკური ინფორმაცია
რესპონდენტი : მარგარიტა ჰენინგი
ინტერვიუერი : დაფნე შპრინგჰორნი
მემონტაჟე : ლევან ნაცვლიშვილი, ირაკლი ხვადაგიანი
Bps : 192kbps
ხმოვანება : Mono
გამოყენების პირობები

დოკუმენტების გამოყენება დასაშვებია არაკომერციული, საგანმანათლებლო და სამეცნიერო-კვლევითი მიზნებისათვის, წყაროს (არქივი, შემნახველი ორგანიზაცია, კოლექცია, კონტრიბუტორი, ავტორი) მითითების პირობით. აკრძალულია მასალების კომერციული მიზნით გამოყენება კანონიერ მფლობელთან შეთანხმების გარეშე. ყველა უფლება დაცულია, საქართველოს და საერთაშორისო კანონმდებლობით.

ჟანრი
დოკუმენტური , ზეპირი ისტორია