ტიტე მარგველაშვილი დაიბადა 1890 წლის 2 აპრილს ქუთაისში, თადეოზ მარგველაშვილისა და პელაგია ჭავჭანიძის ოჯახში.

დაწყებით განათლებას იგი 1899-1908 წლებში, ქუთაისში ილარიონ მატარიძის კერძო მოსამზადებელ სასწავლებელში იღებდა.

შემდეგ, 1909 წელს ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში შემაჯამებელი გამოცდა ჩააბარა და ამავე წლის ნოემბერში ლაიფციგის უნივერსიტეტში ჩაირიცხა, სადაც რვა სემესტრი სწავლობდა ფილოსოფიურ ფაკულტეტზე.გერმანიაში სწავლას ძირითადად ოჯახი აფინანსებდა, თუმცა იგი, როგორც „ბეჯითი სტუდენტი“ „სიეზდის“ სტიპენდიასაც იღებდა.

1913 წლიდან სწავლობდა დოქტორანტურაში ჰალე-ვიტენბერგის ფრიდრიჰის უნივერსიტეტში.

ლაიფციგში სწავლისა და სადოქტორო თემაზე მუშაობის პერიოდში მიმოწერა ჰქონდა როგორც ექვთიმე თაყაიშვილთან, რომელსაც თემის დამუშავებისათვის საჭირო ლიტერატურის დასახელებასა და შესაბამისი წიგნების გაგზავნას სთხოვდა, ასევე ივანე ჯავახიშვილთან, რომელიც როგორც ჩანს იმ პერიოდში გერმანიაში უმაღლესი განათლების მიღების მიზნით მყოფი ქართველი სტუდენტებითა და მათი საქმიანობით იყო დაინტერესებული; ტიტე მარგველაშვილი ლაიფციგში ქართული (სტუდენტების) სათვისტომოს თავმჯდომარე იყო და ივანე ჯავახიშვილს სტუდენტების შესახებ საანკეტო ინფორმაციას აწვდიდა. გარდა აღნიშნული თანამშრომლობისა, როგორც წერილებიდან ირკვევა, ივანე ჯავახიშვილისგანაც იღებდა რეკომენდაციებს სადოქტორო და სხვა კვლევით თემებთან დაკავშირებით.

1914 წელს ტიტე მარგველაშვილმა ჰალე-ვიტენბერგის უნივერსიტეტში დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია „კოლხეთი, იბერია და ალბანეთი ძვ. წელთაღრიცხვის პირველი საუკუნის მიჯნაზე, სტრაბონის განსაკუთრებული გათვალისწინებით“. შემდეგ სამი თვე იმყოფებოდა ლონდონში ენის სრულყოფის მიზნით, საიდანაც საქართველოში დაბრუნდა;

ქუთაისში დაბრუნების შემდეგ, ტიტე მარგველაშვილი აქტიურად ჩაერთო საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში. 1914-1917 წლებში იგი მუშაობდა უცხო ენების პედაგოგად ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში; თანამშრომლობდა ქუთაისში გამომავალ სხვადასხვა (ძირითადად, ეროვნულ-დემოკრატიული წრეების სულისკვეთების გამომხატველ) პერიოდულ გამოცემებთან და ძირითადად კულტურული, ისტორიული, ეკონომიკური და პოლიტიკური შინაარსის სტატიებს აქვეყნებდა.

ტიტე მარგველაშვილი მონაწილეობდა საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის დაფუძნებაში. პარტიის პირველსავე კონფერენციაზე, რომელიც 1917 წელს თბილისში გაიმართა, აირჩიეს მთავარი კომიტეტის წევრად. 1917 წელს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სიით (№ 15) იგი კენჭს იყრიდა ქუთაისის ქალაქის საბჭოს ხმოსანთა არჩევნებში.

1918 წლის 26 მაისს, ტიტე მარგველაშვილმა, როგორც საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრმა, ხელი მოაწერა საქართველოს დამოუკიდებლობის დეკლარაციას. იგი თბილისშიც აგრძელებდა აქტიურ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებას. მონაწილეობდა სხვადასხვა საზოგადოებრივი ორგანიზაციის საქმიანობაში, იყო ასეთების შექმნის ინიციატორი, გულშემატკივარი და მხარდამჭერი.

1918 წელს, ბრესტ-ლიტოვსკის ზავის დადების შემდეგ განვითარებული მოვლენების კვალდაკვალ გერმანია-საქართველოს ურთიერთობების ახალი ეტაპი დაიწყო: საქართველოში შემოვიდა გერმანიის სამხედრო მისია გენერალ-მაიორ ფრიდრიხ კრეს ფონ კრესენშტაინის ხელმძღვანელობით. გარდა სამხედრო და პოლიტიკური თანამშრომლობისა, დელეგაცია ქართველ პარტნიორებთან ერთად დიდ ყურადღებას უთმობდა ქართულ-გერმანულ კულტურულ ურთიერთობებს. სწორედ ამ პერიოდში დაიწყო ქართულ-გერმანული კულტურული საზოგადოების შექმნის პროცესი. გაზეთ „საქართველო“-ს ფურცლებზე საინიციატივო კომიტეტი აქვეყნებდა ინფორმაციას საზოგადოების დაფუძნების შესახებ. ამ კომიტეტის წევრი იყო ტიტე მარგველაშვილიც. ქართულ-გერმანული კულტურული საზოგადოება 1918 წლის 21 ივლისს დაფუძნდა, ტიტე მარგველაშვილი საზოგადოების თავმჯდომარედ აირჩიეს.

ტიტე მარგველაშვილი, ზოგადად, იყო გერმანია-საქართველოს მჭიდრო კულტურულ-პოლიტიკური თანამშრომლობის მომხრე და მხარდამჭერი, ამ საკითხზე წერდა კიდეც პერიოდულ გამოცემებში. ოჯახში შემონახულია მისი წერილი ვინმე დოქტორ რ. შტუბესადმი (17.07.1918) სადაც იგი დაწვრილებით უყვება ადრესატს საქართველოს პოლიტიკური მდგომარეობის შესახებ, განსაკუთრებული აქცენტი გაკეთებულია ბათუმის საკითხზე; იგი დოქტორ შტუბეს სთხოვს, წერილის შინაარსი საქართველოს მდგომარეობასთან დაკავშირებით აცნობოს საგარეო საქმეთა სამსახურებს და დაიცვას ქართული მხარის უფლებები. ასევე აღნიშნავს, რომ ქართველი ხალხი არასოდეს დაივიწყებს გერმანელთა მხარდაჭერას; საქართველო გერმანიის საიმედო დასაყრდენი პუნქტი იქნება მთელ წინა აზიაში და ვერავინ მოუტანს გერმანელებს ისეთ დიდ სარგებელს, როგორც ქართველები.

გერმანულ-ქართულ ურთიერთობებში მისი აქტიური ჩართულობა დასტურდება, ასევე, უკვე 1929 წელს, გერმანიაში, კრეს ფონ კრესენშტაინის (გერმანიის საიმპერატორო ჯარების გენერალი და სარდალი ამიერკავკასიაში) მიერ მის სახელზე გაცემული სარეკომენდაციო წერილით (16.11.1929), რომელშიც ავტორი ადასტურებს, რომ ტიტე მარგველაშვილი, პირველი მსოფლიო ომის დროს, კავკასიაში, ქართულ-გერმანული კავშირის თავმჯდომარე იყო და გერმანიის პოზიციებს იცავდა და რომ მას დიდი სარგებელი მოჰქონდა გერმანული საქმისათვის.

1918 წლიდან ტიტე მარგველაშვილი ჩართული იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის მიერ გატარებულ საერობო (რეგიონული "სამაზრო" თვითმმართველობები) რეფორმაში და გახლდათ რეფორმის მთავარი ინსტრუქტორი.

1919 წელს, ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სიით კენჭს იყრიდა დამფუძნებელი კრების არჩევნებში (N13). არჩევნებში დიდი უმრავლესობით გაიმარჯვა სოციალ-დემოკრატიულმა პარტიამ. ეროვნულ-დემოკრატიულმა პარტიამ მხოლოდ რვა მანდატი მოიპოვა დამფუძნებელ კრებაში.

1921 წლის თებერვალში, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპაციამდე ერთი კვირით ადრე, ტიტე მარგველაშვილი გაემგზავრა ბათუმში, იქიდან კი გემით „ოლენ“ სტამბოლში, იმ სხვა მრავალ ადამიანთან ერთად, რომლებმაც მაშინ ქვეყანა დატოვეს. 1921 წლის ივლისში ტიტე მარგველაშვილი სტამბოლიდან ბერლინში ჩავიდა.

მისი მეუღლე მარიამ ხეჩინაშვილი და ქალიშვილი, ელიზაბეტ მარგველაშვილი, ბერლინში მოგვიანებით, 1922 წელს ტიტეს ძმამ ვასიკო მარგველაშვილმა ჩაიყვანა. აქვე, 1927 წელს შეეძინათ შვილი - გივი მარგველაშვილი.

1933 წელს ტრაგიკულად (თვითმკვლევლობით) დაამთავრა სიცოცხლე მარიამ ხეჩინაშვილმა; 1945 წელს ბერლინი დატოვა და საცხოვრებლად არგენტინაში გადავიდა ელიზაბეტ მარგველაშვილი; ხოლო ტიტე და გივი მარგველაშვილები 1946 წლამდე ბერლინში ცხოვრობდნენ.

1921-1923 წლებში, ტიტე მარგველაშვილი თავმჯდომარეობდა ბერლინის ქართულ სათვისტომოს. 1924 წელს იგი ხელახლა აირჩიეს კოლონიის თავმჯდომარედ, მაგრამ უარი თქვა დროის უკმარისობის გამო. თუმცა იგი აქტიურად იყო ჩართული საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში, ემიგრაციაშიც რჩებოდა ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ე. წ. "სპირიდონ კედიას გუნდის" წევრად; ქართულენოვან ბეჭდვით ორგანოებში აქვეყნებდა ეროვნული შინაარსის სტატიებს, სადაც ხაზგასმული იყო საქართველოს დამოუკიდებელი სახელმწიფოს აღდგენის აუცილებლობა. ასეთივე შინაარსის მოხსენებებით გამოდიოდა ბერლინის ქართული კოლონიის შეკრებებზე; იყო ბერლინის პოლიტიკური კომისიისა და ემიგრაციაში მოქმედი „ქართული პოლიტიკური წითელი ჯვრის“ ბერლინის განყოფილების წევრი.

1930-იან წლების დასაწყისში ტიტე მარგველაშვილი ინტერესით ხვდება ნაციონალ-სოციალისტების გამარჯვებას გერმანიაში. ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წარმომადგენლები ემიგრაციაში, თავიდანვე ცდილობენ დიპლომატიური ურთიერთობა დაემყარებინათ ნაციონალ-სოციალისტებთან, რათა ქართულ სათვისტომოს დაბრკოლებების გარეშე შეძლებოდა მუშაობის გაგრძელება (იმხანად გერმანიაში სხვადასხვა ქვეყნების სათვისტომოები იკეტებოდა); დიპლომატიური ურთიერთობებით ისინი ასევე იმედოვნებდნენ, გაემყარებინათ საქართველოს პოზიციები გერმანიის ახალ ხელისუფლებასთან. განსაკუთრებით აქტუალური ეს ურთიერთობა და თანამშრომლობა მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში გახდა.

1933 წელს ბერლინში შეიქმნა ქართველ ნაციონალისტთა ორგანიზაცია. იგი მიზნად ისახავდა აქ არსებული ყველა ანტისაბჭოთა ემიგრანტული ჯგუფის გაერთიანებას; ასევე, გერმანიაში ქართული კულტურისა და ისტორიის და ზოგადად, საქართველოს პოპულარიზაციას. ტიტე მარგველაშვილი ამ ორგანიზაციის პირველი თავმჯდომარე იყო; მან ქართველ ნაციონალისტთა ორგანიზაციის თავმჯდომარის პოზიცია სამი თვის შემდეგ დატოვა, სავარაუდოდ შალვა ქარუმიძესთან პოლიტიკური უთანხმოების გამო. თავმჯდომარის რანგში მოკლევადიან პერიოდში ჰქონდა მიმოწერა გერმანიის სხვადასხვა აღმასრულებელ უწყებასთან, ასევე მაგ. პოლონეთის საელჩოსთან; იგი მათ უგზავნიდა ანგარიშს საქართველოს ოკუპაციის შესახებ.

1941-1945 წლებში მარგველაშვილი ხელმძღვანელობდა ბერლინის ქართულ სათვისტომოს. ასევე, 1941-1942 წლებში, სხვა ნაციონალური მსოფლმხედველობის მქონე ემიგრანტებთან ერთად, ოფიციალურად მუშაობდა გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროში და ცოტა ხანი ხელმძღვანელობდა ე. წ. ქართულ რედაქციას, რომლის ძირითად საქმიანობას წარმოადგენდა საპროპაგანდო მასალების თარგმნა და შემდეგ რადიოთი გადაცემა. ეს მასალები ეხებოდა საბჭოთა კავშირის ეკონომიკურ, საგარეო და საშინაო პოლიტიკის საკითხებს, კოლმეურნეობებს, ფაბრიკებში მუშათა მდგომარეობას, წარმოებას, საბჭოთა რეჟიმის სიმკაცრეს და სხვა. თარგმნილი პროკლამაციები რადიოთი გადაიცემოდა. მას ასეთი საინფორმაციო მასალის რადიოთი გაცემა ერთხელ მოუწია. 1942 წელს იგი წავიდა სამინისტროდან და მას მერე მისი საქმიანობა ქართულ სათვისტომოში მუშაობით შემოიფარგლებოდა.

მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ ბავშვებზე ზრუნვის მთელი სიმძიმე, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური საქმიანობით და ყოველდღიური სარჩოს მოპოვებით ისედაც გადატვირთულ ტიტე მარგველაშვილს დააწვა. შესაძლოა, ეს გარემოება ყოფილიყო აქტიური საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ცხოვრებიდან მისი დროებითი ჩამოშორების მიზეზი. სწორედ ამ პერიოდში იწყებს ის სხვადასხვა სამეცნიერო პერიოდიკაში, საქართველოსა და კავკასიის ისტორიის, ეთნოგრაფიის და ტრადიციული კულტურის შესახებ ნაშრომების გამოქვეყნებას.

1945 წლის დასაწყისში, როცა მეორე მსოფლიო ომის ბედი თითქმის გადაწყვეტილი იყო, ქართველი ემიგრანტების დიდი ნაწილი სათათბიროდ შეიკრიბა ქალაქ ზალცბურგში. მათ ემიგრაციის სამომავლო გეგმებზე უნდა ემსჯელათ; ტიტე მარგველაშვილის ქალიშვილი, საცხოვრებლად უკვე გადასული იყო იტალიაში (მოგვიანებით სხვა ქართველ ემიგრანტებთან ერთად არგენტინაში, ბუენოს-აირესში გადავიდა, სადაც ცხოვრობდა კიდეც გარდაცვალებამდე, 2003 წლამდე). ზალცბურგის შეკრებაზე ტიტე მარგველაშვილიც გაემგზავრა, ვაჟიშვილთან, გივი მარგველაშვილთან ერთად. გერმანიაში მცხოვრები ქართველი ემიგრანტების ნაწილმა მიიღო გადაწყვეტილება, უკან აღარ დაბრუნებულიყვნენ და ასე აერიდებინათ თავი საბჭოთა ხელისუფლების მხრიდან შესაძლო რეპრესიებისათვის. თუმცა, ტიტე მარგველაშვილი, შვილთან ერთად დაბრუნდა ბერლინში, რადგან სახლში ქართული სათვისტომოს დოკუმენტაცია და რიგი მოუგვარებელი საქმეები ჰქონდა დატოვებული. როგორც გივი მარგველაშვილი იხსენებს, ეს იყო ერთ-ერთი ბოლო სამგზავრო მატარებელი, რომელიც ბერლინში შევიდა. ბერლინი იბომბებოდა და მატარებელი აფეთქებებისა და ნანგრევების ფონზე შედიოდა ქალაქში.

ომის დასრულების შემდეგ, მამა-შვილი, ბრიტანულ სექტორში ცხოვრობდა და თავს შედარებით უსაფრთხოდ გრძნობდა. ტიტე მარგველაშვილი საბჭოთა დანაყოფებთან თარჯიმნადაც კი მუშაობდა. თუმცა უსაფრთხო ცხოვრება დიდხანს არ გაგრძელებულა: 1945 წელს, თბილისიდან ბერლინში სტუმრად ჩასულმა, ტიტეს ახალგაზრდობის მეგობარმა, პროფესორმა შალვა ნუცუბიძემ იგი თავისთან აღმოსავლეთ სექტორში დაპატიჟა სტუმრად და მანქანაც კი გაუგზავნა. მან თან 18 წლის შვილი, გივი მარგველაშვილი, თან იახლა. მამა-შვილი პირდაპირ ბერლინის აღმოსავლეთ სექტორის კომენდატურაში წარადგინეს, სადაც ერთი ღამის გატარების შემდეგ ისინი ერთმანეთს დააშორეს: გივი, საქსენჰაუზენის საკონცენტრაციო ბანაკში გადაიყვანეს, რომელიც ამ პერიოდში უკვე საბჭოთა ხელისუფლების მიერ კონტროლდებოდა. მან ბანაკში 2 წელი დაჰყო და შემდეგ თბილისში, ნათესავებთან ჩამოიყვანეს. რა დაემართა ტიტე მარგველაშვილს, დიდხანს არავინ იცოდა.

ტიტე მარგველაშვილის სისხლის სამართლის პროცესი 1946 წლის მარტში მოსკოვში დაიწყო და ოქტომბერში თბილისში დასრულდა (საქართველოს შსს აკადემიის არქივი (1-ლი განყოფილება, ყოფილი სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის არქივი) ფონდი №6, საქმე № 46182). იგი დამნაშავედ სცნეს სსრ სსკ 58-4 მუხლით, 58-10 მუხლის მეორე ნაწილით, 58-II მუხლით და როგორც საზოგადოებისათვის საშიშ პიროვნებას, სასჯელის უმაღლესი ზომა - დახვრეტა მიუსაჯეს, მთელი ქონების კონფისკაციით. განაჩენი სისრულეში მოიყვანეს 1946 წლის 17 ოქტომბერს.

1990 წელს საქართველოს სსრ პროკურატურამ უარი თქვა ტიტე მარგველაშვილის რეაბილიტაციაზე.

ბერლინიდან მამა-შვილის გაუჩინარების შემდეგ, უცნობია, რა ბედი ეწია მათ ბინაში დარჩენილ დოკუმენტებს, სადაც ტიტე მარგველაშვილის პირადი ჩანაწერებისა და ნაშრომების გარდა, გერმანიაში ქართული სათვისტომოს სამუშაო დოკუმენტაციაც (და სავარაუდოდ არქივიც) ინახებოდა. დღემდე, ოჯახის მიერ წარმოებული კვლევა-ძიება წარუმატებელი რჩება. ტიტე მარგველაშვილის ნაშრომები, პუბლიცისტური სტატიები, ემიგრაციის პერიოდის ოფიციალური მიმოწერა თუ პირადი დოკუმენტები დაცულია საქართველოსა და გერმანიის სხვადასხვა არქივსა და ბიბლიოთეკაში. მასალების შეგროვებაზე, დამუშავებაზე და ტიტე მარგველაშვილის ოჯახის ისტორიის აღდგენაზე მუშაობა დიდი ხანია, მიმდინარეობს და სამომავლოდაც გაგრძელდება.

ანა მარგველაშვილი.