2017-05-15
ავტორი : ნინო ჭოღოშვილი
გერმანელი მხატვრები საქართველოში

გერმანული მხატვრული ტრადიციის გავლენა საქართველოში დაზგური მხატვრობის გავრცელებისთანავე იჩენს თავს. ეს მოვლენა მრავალი საინტერესო ისტორიული წინაპირობითაა გამოწვეული და უკავშირდება მე-19 საუკუნის დასაწყისიდან გაძლიერებულ ურთიერთობებს საქართველოსა და გერმანიას შორის, რომელმაც სხვადასხვა სფერო მოიცვა.

ერთ-ერთი ასეთი წინაპირობა კავკასიაში და კერძოდ კი თბილისში გერმანული კოლონიების დაარსებისა და განვითარების ისტორიაა. ქართული სახვითი ხელოვნებისათვის XIX საუკუნე საკმაოდ რთული და არაერთგვაროვანი ძიებებით აღსავსე პერიოდია. ეს ის ხანაა, როდესაც ყალიბდება ქართული დაზგური ფერწერა. ქართულ სახვით ხელოვნებაში მკვიდრდება იმ დროისათვის ახალი სახვითი ფორმები და ნაწილობრივ ეთვისება, ცვლის ან გარდასახავს მანამდე არსებულს. XIX ს-ის ხელოვნებას ადგილობრივ მხატვრებთან ერთად უცხოელებიც ქმნიდნენ. მათი რიცხვი საუკუნის პირველივე წლებში ძლიერ გაიზარდა. საქართველოში ხშირად ჩამოდიოდნენ უცხოელი მოგზაურები, მათ შორის მხატვრები, რომელთაც მათთვის ნაკლებად ცნობილი ძველი კულტურის მქონე რეგიონის გაცნობა სურდათ. ზოგიერთი მათგანი საქართველოში გარკვეული დროით შემორჩა, ზოგიც, აქ დამკვიდრდა და თავისი შემოქმედებითა და მოღვაწეობით გავლენა იქონია თანადროულ კულტურულ პროცესებზე. როგორც ცნობილია, საქართველოში დასახლებულ და მოღვაწე უცხოელ მხატვრებს შორის არაერთი გერმანელი იყო.

პაულ ფონ ფრანკენი (გოდესბერგი, 1818 – დიუსელდორფი, 1884).

პაულ ფონ ფრანკენი სწავლობდა დიუსელდორფის სამხატვრო აკადემიაში. 1850 წელს იქორწინა თავის მოწაფე ჰელენე კიობერზე. 1853 წელს, კავკასიაში წარმოებული ბრძოლების აღსაბეჭდად, მეუღლესთან ერთად პეტერბურგის გავლით კავკასიაში ჩამოვიდა და 1860 წლამდე თბილისში ცხოვრობდა. საქართველოში გატარებული წლები ფრანკენის შემოქმედებისთვის მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა. იგი ხშირად მოგზაურობდა კავკასიის სხვადასხვა მხარეში, რამაც მეტად გაუღვივა ინტერესი კავკასიელთა ყოფისა და ადათ-წესებისადმი. სახელოვნებათმცოდნეო ლიტერატურაში პაულ ფონ ფრანკენი მოიხსენიება `კავკასიის მხატვრად“. მას ასახული აქვს საქართველოს სხვადასხვა კუთხე, თბილისის ხედები, კავკასიელთა ტიპები, შესრულებული აქვს ეთნოგრაფიული სურათები.


თეოდორ ჰორშელტი (მიუნხენი, 1829 – მიუნხენი, 1871).

თეოდორ ჰორშელტი 1846 წლიდან მიუნხენის სამხატვრო აკადემიაში სწავლობდა. 1850-იან წლებში მან იმოგზაურა ესპანეთსა და ალჟირში. იქ შექმნილი ესკიზებით მხატვარმა მოგვიანებით შექმნა ფერწერული ტილოები, რომელთა გაყიდვის შემდეგ კავკასიაში გაემგზავრა (1858). ჰორშელტი მონაწილეობდა რუსეთის იმპერიის სამხედრო ექსპედიციაში კავკასიელი ხალხების წინააღმდეგ (1858-1860). იგი დაესწრო შამილის ტყვედ აყვანას. კავკასიაში ყოფნის დროს ხშირად ჩადიოდა და ცხოვრობდა თბილისში. ჰორშელტმა კავკასიაში 1860-იან წლებში მიმდინარე საომარი მოქმედებების თემაზე მრავალი ნამუშევარი შექმნა. ამასთანავე კახეთში, სამეგრელოში, იმერეთში, აფხაზეთში, თუშეთსა და ხევსურეთში მოგზაურობისას შეასრულა გრაფიკულ ნამუშევართა ციკლი საქართველოს სხვადასხვა კუთხის ყოფისა და ტიპაჟების გამოსახულებებით.


ოსკარ შმერლინგი (თბილისი, 1863 – თბილისი, 1938).

ოსკარ შმერლინგი დაიბადა თბილისელი გერმანელების ერთ-ერთ ცნობილ ოჯახში. თბილისის რეალური სასწავლებლის დასრულების შემდეგ პეტერბურგის სამხატვრო აკადემიაში ჩააბარა, ხოლო 1891-1892 წლებში სწავლა მიუნხენის სამხატვრო აკადემიაში გააგრძელა. 1892 წლიდან, თბილისში დაბრუნებისთანავე, ხატვას ასწავლიდა I გიმნაზიაში, შემდეგ – ამიერკავკასიის ქალთა ინსტიტუტში. 1891 წელს დააარსა სამხატვრო სასწავლებელი, ხოლო 1902 წელს – `კავკასიის კაზმულ ხელოვნებათა წამახალისებელი საზოგადოების“ ფერწერის, ქანდაკებისა და ხუროთმოძღვრების სკოლა, რომლის დირექტორიც იყო 1902-1916 წლებში. თბილისის სამხატვრო აკადემიის დაარსებისთანავე კი აკადემიის პროფესორი გახდა. მნიშვნელოვანია შმერლინგის წვლილი ქართული საბავშვო წიგნის ილუსტრაციის განვითარებაში. იგი მუშაობდა იაკობ გოგებაშვილის `დედა ენის“ დასურათებაზე, ქართული ხალხური ზღაპრებისა და მოთხრობების ილუსტრაციებზე. ოსკარ შმერლინგი ქართული კარიკატურული მხატვრობის ერთ-ერთი პირველი წარმომადგენელია. შმერლინგი ქართულ საზოგადოებას დაამახსოვრდა ძველი თბილისის კარიკატურული სერიებითაც, რომლებიც 1910-იან წლებში ღია ბარათების სახით გამოიცა. იგი ქმნიდა ფერწერულ ნამუშევრებს – პორტრეტებს, პეიზაჟებს, ბატალურ სცენებს, ეთნოგრაფიულ სიუჟეტებს.


რიჰარდ კარლ ზომერი (მიუნხენი, 1866 – 1938?).

რიჰარდ კარლ ზომერი მოღვაწეობდა საქართველოში XIX-XX საუკუნეთა მიჯნაზე. 1890-1900 წლებში ზომერი მუშაობდა შუა აზიაში, თურქისტანში. შუა აზიის შემდეგ ზომერმა სწავლა გააგრძელა მიუნხენის აკადემიაში, 1900 წლიდან კი დამკვიდრდა საქართველოში. ის ბევრს მოგზაურობდა საქართველოს სხვადასხვა მხარეებში, შეასრულა მრავალი ეთნოგრაფიული პორტრეტი, ხატავდა პორტრეტ-ტიპებს, ყოფით და ბატალურ სცენებს, ხუროთმოძღვრულ ძეგლებს. იგი აქტიურად მონაწილეობდა თბილისის მხატვრულ ცხოვრებაში, იფინებოდა 1910-20-იან წლებში თბილისში, იყო კავკასიის მხატვართა საზოგადოების ერთ-ერთი დამაარსებელი. ზომერი ეწეოდა პედაგოგიურ მოღვაწეობასაც. 1938 წელს რიჰარდ კარლ ზომერი დიდი ტერორის დროს დააპატიმრეს და ამის შემდეგ მისი კვალი იკარგება.


ალექსანდრ ზალცმანი (თბილისი, 1874 – 1934).

ალექსანდრ ზალცმანი დაიბადა თბილისში მცხოვრებ გერმანელთა ერთ-ერთ ყველაზე პატივსაცემ ოჯახში, იყო ცნობილი არქიტექტორის ალბერტ ზალცმანის ვაჟი. სწავლობდა მოსკოვში, თუმცა მალევე გაემგზავრა მიუნხენში და სამხატვრო განათლების მიღება გააგრძელა სამხატვრო აკადემიაში. 1901 წელს ალ. ზალცმანმა მონაწილეობა მიიღო ვ. კანდინსკის მიერ დაარსებულ ხელოვანთა გაერთიანების (Phalanx) მხატვართა პირველ გამოფენაში. ზალცმანი თბილისში მეუღლესთან ერთად 1916 წლიდან დასახლდა. დაიწყო მუშაობა სამხატვრო ხელმძღვანელად თბილისის ოპერაში, სადაც 1918-1919 წლებში არაერთი სპექტაკლი გააფორმა. 1919 წელს შეასრულა დეკორაციებისა და კოსტიუმების ესკიზები ოპერებისათვის `თქმულება შოთა რუსთაველზე“ და `აბესალომ და ეთერი“. 1918 წელს ზალცმანმა ზიგა ვალიშევსკისთან ერთად შექმნა ოპერისა და ბალეტის თეატრის ფარდა. ზალცმანი აქტიურად მონაწილეობდა თბილისის მხატვრულ ცხოვრებაში. 1918 წელს მან `კავკასიის კაზმულ ხელოვნებათა საზოგადოების“ გამოფენაზე მრავალი ნაწარმოები გამოფინა. მუშაობდა პედაგოგად ფერწერის სკოლასა და თეატრში. 1920-იანი წლების დასაწყისში ზალცმანი მეუღლესთან, ჟანა მატინიონთან, ერთად პარიზში გადასახლდა.

სხვა ბლოგები
კალენდულა და ლურჯი ღილი
2018-09-29
...
ამბავი ჩემი წინაპრებისა
2018-08-06
ყველას ნახვა