1918 წლის 26 მაისს საქართველოს დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ დამოუკიდებლობა გერმანიის იმპერიის მხარდაჭერით გამოაცხადა. 1918 წლის 28 მაისს ქალაქ ფოთში გაფორმდა გერმანიასა და საქართველოს შორის დროებითი ხელშეკრულება თანამშრომლობასა და ურთიერთდახმარების შესახებ. გერმანულ მხარეს ეძლეოდა საშუალება გამოეყენებინა საქართველოს რკინიგზის ხაზი, ამასთან გერმანული ჯარების ნაწილებს უნდა უზრუნველყო საქართველოს თავდაცვა. რამდენიმე დღეში საქართველოში გერმანული საჯარისო ნაწილები გამოჩდნენ.

დროებითი ხელშეკრულების მიღების შემდეგ, 1918 წლის ივნისში საქართველოს დიპლომატიური მისია საგარეო საქმეთა მინისტრის აკაკი ჩხენკელის მეთაურობით გერმანიაში გაემგზავრა თანამშრომლობის ახალი ორმხრივი ხელშეკრულებების გასაფორმებლად და საქართველოს დამოუკიდებლობის საბოლოოდ აღიარების მოსაპოვებლად. დიპლომატიურ დელეგაციაში შედიოდა ეროვნული საბჭოს წევრი ვლადიმერ (ლადო) ახმეტელაშვილი (1875-1942, დამფუძნებელი კრების წევრი, 1920 წლიდან საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენელი გერმანიაში), რომელსაც სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ამიერკავკასიის საოლქო კომიტეტისაგან (1918 წლის ნოემბრიდან - საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტია) გაცემული სპეციალური მანდატით დავალებული ჰქონდა მოლაპარაკებების გამართვა გერმანიის სოციალ-დემოკრატიულ პარტიასთან (Sozialdemokratischen Partei Deutschlands) (SPD) და SPD-საგან გამოყოფილ ომის მოწინააღმდეგე წევრების მიერ ჩამოყალიბებულ დამოუკიდებელ სოციალ-დემოკრატიულ პარტიასთან (Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands) (USPD).

ლადო ახმეტელი.

ვლადიმერ ახმეტელაშვილს დავალებული ჰქონდა რეახსტაგში საქართველოს დამოუკიდებლობის ცნობის საკითხის განხილვისას მოეპოვებინა სოციალისტური ფრაქციების მხარდაჭერა. გერმანიაში ჩასვლის შემდეგ ახმეტელაშვილმა მალევე დაამყარა კავშირი გერმანული სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ლიდერებთან, მათ შორის სოციალ-დემოკრატიული პარტიის (SPD) ლიდერთან, მომავალში გერმანიის პირველ დემოკრატიულად არჩეულ პრეზიდენტთან ფრიდრიხ ებერტთან (Friedrich Ebert, 1871-1925), სოციალ-დემოკრატიული პარტიისა დარაიხსტაგის ფრაქციის თავმჯდომარესთან, 1919 წელს გერმანიის კანცლერთან ფილიპ შეიდემანთან (Philipp Scheidemann, 1865-1939), გერმანიის შინაგან საქმეთა მინისტრ ედუარდ დავიდთან (Eduard David, 1863-1930). ახმეტელაშვილმა კავშირი დაამყარა გერმანიის დამოუკიდებელი სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ლიდერთან ჰუგო ჰააზესთან (Hugo Haase, 1863-1919) (1911-1916 წლებში SPD-ს თანათავმჯდომარე შეიდემანთან ერთად), ასევე ამავე პარტიასთან 1918-1919 წლებში კავშირში მყოფ გერმანული სოციალ-დემოკრატიული პარტიის თეორიტიკოსებთან ედუარდ ბერნშტეინთან (Eduard Bernstein, 185-1932), კარლ კაუცკისთან (Karl Kautsky, 1854-1938).

1918 წლის ივნისში ვლადიმერ ახმეტელაშვილის აქტიური საქმიანობის, მრავალი საჯარო მოხსენებების, გერმანელ პოლიტიკოსებისათვის საქართველოს პოლიტიკური და ეკონომიკური მდგომარეობის გაცნობის შედეგად 1918 წლის 24-25 ივნისს გერმანიის რაიხსტაგში საქართველოს დამოუკიდებლობის საკითხის განხილვისას საკანონმდებლო ორგანოს ორივე დაპირისპირებული სოციალ-დემოკრატიული ფრაქციის წარმომადგენლების დიდი ნაწილის მხარდაჭერა მოიპოვა. რაიხსტაგის ტრიბუნაზე გამოსვლისას SPD-ს ფრაქციის თავმჯდომარემ ფილიპ შეიდემანმა და USPD-ს ფრაქციის თავმჯდომარემ ჰუგო ჰააზემ სრული მხარდაჭერა გამოუცხადა საქართველოს დომოუკიდებლობს საკითხში.

1918 წლის ზაფხულის ბოლოს ვლადიმერ ახმეტელაშვილი საქართველოში დაბრუნდა და სოციალ-დემოკრატიულ გაზეთ „ერთობაში“ გამოაქვეყნა სტატიათა ციკლი სათაურით „გერმანიაში“, რომლის VI ნაწილი (გაზ. „ერთობა“ 1918 წლის 7 სექტემბერი, N191, გვ. 2-3) სრულად ეძღვნება გერმანელ სოციალ-დემოკრატებთან გამართულ მოლაპარაკებებს და მათთან ურთიერთობას.

„გერმანიაში VI

საღამოს 4 საათზე ედუარდ ბერნშტეინი და [ოსკარ] კონი (Oskar Kohn, 1869-1934. ადვოკატი, სოციალ-დემოკრატი; 1907 წლიდან იყო გერმანიაში დაპატიმრებული კამოს ადვოკატი) ჩემთან ბინაზე მოვიდენ.

ვიდრე მთავარ საკითხზე ლაპარაკს დავიწყებდით ჩვენს ერიკ ადოლფის ძე ბერნშტეინსა [შენიშვნა: საქართველოს დამფუძნებელი კრების წევრი, საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წევრი] და ამხანაგ სტუმრებს საქართველოსა და ამიერ-კავკასიის მდგომარეობის შესახებ კერძო ხასიათის ლაპარაკი ჰქონდათ. ედუარდ ბერნშტეინი ჩვენს ბერნშტეინს გულმოდგინეთ უგდებდა ყურს სამაგიეროდ კონი მოუსვენრობას იჩენდა და ხშირად ერიკ ბერნშტეინს ლაპარაკს აწყვეტინებდა.

ედუარდ ბერნშტეინი.

მალე ედუარდ ბერნშტეინმა მათ ლაპარაკი შეაწყვეტინა; ითხოვა, რომ მოკლე მოხსენება გამეკეთებია და საქართველოს აწმყო მდგომარეობას გასცნობოდა. ვიდრე მოხსენებას გავაკეთებდი მე მათ საოლქო კომიტეტის მიერ მოცემული მანდატი ვაჩვენე, საცა, სხვათაშორის, ირაკლი წერეთლის ხელი ეწერა. ამას კონმა განსაკუთრებული ყურადღება მიაქცია და გაკვირვების ნიშნათ თავი გაიქნია. მის მიმიკაზე მოკლეთ ვუპასუხე: ირაკლი წერეთელი იმ აზრსა და შეხედულებას, რასაც მე თქვენ გიზიარებთ, იზიარებს და მასთან ერთად იზიარებენ ჩვენი სხვა ლიდერები, როგორიც არიან ნოე ჟორდანია, ნიკოლოზ ჩხეიძე და სხვები. ამაში მან ავანსით ეჭვი შემოიტანა.

ოსკარ კონი.

მეც შევუდექი მოხსენების გაკეთებას. მოკლეთ გავაცანი ამიერ-კავკასიის და განსაკუთრებით კი სოციალ-დემოკრატიული პარტიის როლი რუსეთის რევოლუციაში. ხაზი გავუსვი ამ მოვლენას, თუ როგორ თავგანწირულათ იბრძოდნენ ჩვენი, უმთავრესად ქართველი სოციალ-დემოკრატები და მისი ბელადები - ჟორდანია, წერეთელი, გეგეჭკორი, რამიშვილები და სხვები. უკანასკნელ წუთებამდე მათ გამოყოფის იდეა აზრათაც არ მოსვლიათ და ყველანი რუსეთთან დარჩენის მომხრენი იყვნენ, მაგრამ ბალშევიკების ანარქო-ბლანკისტური პოლიტიკის მეოხებით შეიქმნა ისეთი შინაური და საგარეო ურთიერთობა, რომ თუ გვსურდა ხალხი ფიზიკურ განადგურებისაგან გადაგვერჩინა, ასეთი ნაბიჯი უნდა გადაგვედგა. გარედან მტერი მოგვადგა, შინაური ძალა აღარ მოგვეპოვებოდა, რუსეთისაგან დახმარებაზე ლაპარაკი მეტი იყო. პირიქით, ბალშევიკები რუსეთიდან დახმარების მაგიერ მუქარას გვითვლიდენ და შინ ამბოხებებს გვიწყობდენ. ოსმალეთის ჩვენს საზღვრებში შემოჭრა, მათ მიერ ჩვენი ტერიტორიის დაკავება და ბალშევიკების მიერ შინაური ანარქიისა და სოციალისტური მთავრობის წინააღმდეგ ამხედრება ერთ დროულად ხდებოდა. თავ-აღებული ბალშევიკების პოლიტიკის მეოხებით შეიქმნა ისეთი მდგომარეობა, როცა ჩვენ იძულებული გაგვხადეს ასეთი ნაბიჯი გადაგვედგა. ჩვენი სურვილის წინააღმდეგ ჯერ ამიერ-კავკასიის დამოუკიდებლობა გამოვაცხადეთ და შემდეგ როცა იგი გარეშე ძალის მეოხებით დაიშალა - გამოვაცხადეთ საქართველოს დამოუკიდებლობა და გერმანიასთან კავშირი დავიკავეთ. ორი ბოროტებიდან ნაკლები ბოროტება ვარჩიეთ.

ჩემი მოხსენება უფრო ვრცელი გამოდგა, ვიდრე ამას ედუარდ ბერნშტეინი და კონი მოელოდა და როცა შევატყე, რომ მოხსენება ვრცელი გამოდგა, ბოდიში მოვიხადე, თქვენთვის მოკლე მოხსენება უნდა გამეკეთებია და მე კი ასე ვრცლათ მოვყევი თქვა, ამაზე ედუარდ ბერნშტეინმა მოკლეთ მიპასუხა: რაც ვრცლათ იქნება მოხსენება, იმდენათ ნათელი წარმოდგენა გვექნება თქვენს მდგომარეობაზეო.

ედუარდ ბერნშტეინი ყოველ ჩემს ნათქვამს თავის დაქნევით ადასტურებდა და ხშირათ შემდეგი სიტყვებით მაწყვეტინებდა მოხსენებას: სხვა გზა არ გქონიათ და ასეც უნდა მოქცეულიყავითო. აშკარა იყო, რომ ბერნშტეინმა ჩვენი მდგომარეობა გაითვალისწინა და იგი სავსებით ჩვენს ნიადაგზე დადგა. მხოლოდ კონი პესიმისტობას იჩენდა, ჭკუაში არ მოდიოდა ჩემი ნალაპარაკევი.

მოხსენების გათავების შემდეგ დაიწყო კამათი, შეკითხვების მოცემა. კამათი მხოლოდ კონმა დაიწყო. მან მოკლეთ განაცხადა: მართალია თქვენ მდგომარეობამ გიკარნახა ასეთი ნაბიჯის გადადგმა, თქვენ ასე უნდა მოქცეულიყავით მაგრამ მაინც ვერ შევრიგებივარ იმ აზრს, რომ თქვენ გერმანიის მთავრობას მიმართეთ და მისგან ელით ფიზიკურ გადარჩენასო. ამაზე საძაგელი მთავრობა ახლა კაცობრიობამ არ იცის; ის თქვენ ქვეყანას გამოხრავს, გამოწურავს და შემდეგ ოსმალეთს მიგიგდებთო. გირჩევთ ნდობით არ მოეკიდოთ გერმანიის მთავრობას და მასზე დიდ იმედებს ნუ დაამყარებთო. სხვა ბევრი რამეებიც ილაპარაკა, მაგრამ ამას უფრო საზოგადო ხასიათი ჰქონდა და იგი უმთავრესად მენშევიკებსა და ბოლშევიკებს შორის დამოკიდებულებას ეხებოდა. ერთი რამე აშკარა იყო, მას ვიღაცას შთაგონებით ბალშევიზმი უაღრეს სოციალისტურ პარტიათ მიაჩნდა.

რა თქმა უნდა ამის შემდეგ ჩვენი აზრი და შეხედულება გამოვთქვი და ჩემსა და კონს შორის კამათმა მკაცრი ხასიათი მიიღო. შემდეგ კამათში ედუარდ ბერნშტეინიც ჩაერია და ჩემთან ერთად ეკამათებოდა კონს. ბერნშტეინი არ იზიარებდა კონის შეხედულებას და ჩვენს პოზიციას იცავდა. ედუარდ ბერნშტეინი ჩენ დამოუკიდებლობის საკითხს უტრიალებდა, ჩვენ მიერ გადადგმულ ნაბიჯის სამართლიანობას უმტკიცებდა. კონმა მას მოკლეთ განუცხადა: მე და საზოგადოთ ჩვენ, სოციალ-დემოკრატები, პრინციპიალურად ამა თუ იმ ერის გამოყოფის წინააღმდეგი არ ვყოფილვართ, უკეთუ ამას ერის უმრავლესობა მოითხოვენო. მხოლოდ არ გეთანხმებით ბოლშევიზმის დახასიათების ზოგიერთ მხარეებში და წინააღმდეგობაც ჩვენს შორის უმთავრესათ ამ კითხვის გარშემო არისო.

აქაც ედუარდ ბერნშტეინმა მოკლეთ უპასუხა: ბალშევიკების შესახებ თქვენ აზრს არც მე ვიზიარებ და ამხანაგს ვემხრობიო. ამან ცოტა არ იყოს გააწიწმატა ამხანაგი კონი და მან კვლავ დაიწყო დასახელებულ კითხვის გარშემო ლაპარაკი. აქ კვლავ შევებით ერთმანეთს. მან მე ღიმილით მითხრა: თქვენ ბალშევიკებს ისე ახასიათებთ, თითქოს ისინი გერმანიის მთავრობაზე უვარგისი და საშინელები იყვნენო. მაშინ მე ვუთხარი: ამ ჟამათ მე თქვენ გელაპარაკებით, როგორც საოლქო კომიტეტის წევრი კი არა, არამედ - როგორც კერძო პირი და გადაჭრით გეტყვით: დიახ მე ბალშევიკების მთავრობას გერმანიის იმპერიალისტები მირჩევნია თქვა. ჩემმა ასეთმა პასუხმა გვარიანათ გააცხადა კონი და კიდევ დაწყო გერმანიის მთავრობის ლანძღვა. თითქოს ამით მე იგი კბილს მჭრიდა და თავის პოზიციას ასაბუთებდა!

ჩემსა და კონს შორის კამათი კიდევ გაგრძელდებოდა ედუარ ბერნშტეინს რომ არ ეთქვა: ახლა რეიხსტაგის კომისიის სხდომა გვაქვს და იქ უნდა წავიდეთო. გამომშვიდობების დროს, კარებში რომ გადიოდა, ედუარდ ბერნშტეინი მობრუნდა და მითხრა: რასაკვირველია, თქვენ ჩვენს დამოუკიდებელ ფრაქციაში მოხსენებას გააკეთებთო. იქ ფრაქციის ყველა წევრები დაესწრებიან და საბოლოვო აზრს შევიმუშავებთო. მე არ ვიზიარებ ამხანაგ კონის შეხედულებას და ვერ მივემხრობი მასო. ამასთან მითხრა: დროს, თუ როდის გააკეთებ მოხსენებას ჩვენს ფრაქციაში, მე შეგატყობინებო. უკეთესი იქნება თუ კარლ კაუცკისაც ინახულებდეთ და თან დასძინა: ხომ იცით კაუცკი ჩვენი უდიდესი თეორიტიკოსია, იგი კითხვას უფრო ფართოდ და პრინციპიალურად დააყენებს. უკეთესი იქნება თუ ნებას მომცემთ, ჯერ გავაცნობ მას საქმის ვითარებას და მერე ერთად წავიდეთ და მოველაპარაკოთო. მე რა თქმა უნდა, დავთანხმდი და ვთხოვე შეეტყობინებია, თუ როდის შეიძლებოდა კაუცკის.

კარლ კაუცკი საქართველოში სტუმრობისას, 1920 წელს.

ამ სიტყვების შემდეგ ის ტელეფონით დაელაპარაკა კაუცკის. აცნობეს, რომ ამ ჟამად კაუცკი ბერლინში არ იმყოფება, სამი დღით ქალაქ გარეთ გავიდა, როცა მოვა გაცნობებთო. მაშინ ბერნშტეინმა თქვა: ვიდრე კაუცკის ვნახავდეთ თქვენ ამ ხნის განმავლობაში ფრაქციაში გააკეთეთ მოხსენება და დროს ნუ დაკარგავთო. სამ დღეში მოვახერხებ ფრაქციის წევრებს თავი მოვუყარო და შეგატყობინებთო. ამით გათავდა ბერნშტეინთან და კონთან პირველი საუბარი და ერთმანეთს დავემშვიდობეთ.

ამ საუბრის შემდეგ აკაკი ჩხენკელი ვინახულე და მას დაწვრილებით გავაცანი ლაპარაკის შინაარსი. სწორეთ ამ ლაპარაკის დროს ჩვენთან შემოვიდა მიხაკო წერეთელი და მითხრა, რომ ხვალ [ფილიპ] შეიდემანთან ვართ დაბარებული, წავიდეთ და ვნახოთო. სხვათა შორის, მე ვუთხარი მას თქვენი ვინაობა და მას თქვა - ის აუცილებლად მოვიდესო. შეიდემანსა და მისი ფრაქციის ნახვა მე საკუთრათ მინდოდა, ამიტომ არ მიმაჩნდა მოხერხებულად მასთან მისვლა, როცა სხვებიც იქნებოდენ. მაგრამ რას ვიზამდი, მ. წერეთელი შეპირებოდა და მეც მასთან და სხვებთან მეორე დღეს წავედით შეიდემანთან. სხვათა შორის, წამოვიდა არშაკ ზურაბოვიც.

მიხაკო წერეთელი. არშაკ ზურაბოვი.

სალაპარაკო ადგილი რეიხსტაგის შენობაში, ფრაქციის ოთახში, იყო დანიშნული. ფრაქციის ოთახში დაგვხდენ შეიდემანი, [ედუარდ] დავიდი და [ფრიდრიხ] ებერტი. აქ მოკლე მოხსენება გააკეთა მიხაკო წერეთელმა, რომელმაც უმთავრესათ ჩვენ ისტორიულ უფლებას გაუსვა ხაზი. ყველანი გულმოდგინედ უსმენდენ. მოხსენების შემდეგ დავიდმა მოკლეთ შენიშნა: ჩვენ საქართველოს ისტორიულ უფლებას საფუძვლათ ვერ გავიხდით და არ გვინდა რუსეთის შინაურ საქმეებში ჩავერიოთო - და დაუმატა: ჩვენს ფრაქციას არ შეუძლიან თავისი შეხედულება გამოსთქვას, ვიდრე ამხანაგის (ჩემზე მიუთითა) მოხსენებას არ მოვისმენთო.

ფრიდრიხ ებერტი. ედუარდ დავიდი.

ამის შემდეგ დავიშალენით. შეიდემანმა და დავიდმა მთხოვეს მეორე დღეს ამავე ალაგას მათთვის გამეკეთებია მოხსენება. მე იქვე დავრჩი, ვინაიდან რამდენიმე წუთის შემდეგ რეიხსტაგის სხდომა უნდა დაწყებულიყო. მსურდა დასწრება.

დავიწყე დავიდთან ერთად ფოიებში სიარული. ის ამხანაგებს მაცნობდა. ვიდრე ამხანაგებთან საერთო საუბარს დავიწყებდი, დავიდმა მითხრა: ნუ თუ წერეთელმა, ჩხეიძემ, გეგეჭკორმა და რამიშვილმა რუსეთის ორიენტაცია შესცვალესო. უმთავრესად მას აკვირვებდა წერეთლის და ჩხეიძის საქციელი. ისიც სთქვა: წერეთელი ხომ თავგანწირული მებრძოლი იყო რუსეთის საერთო დემოკრატიული ფრონტის, მაგრამ ვერაფერს გახდა და ახლა საქართველოს დამოუკიდებლობას მიმხრობიაო. მე ვუპასუხე: მდგომარეობა საბედისწერო გამოდგა და იგიც იძულებული გახდა აზრი შეეცვალა. თანხმობის ნიშნათ მან თავი დააქნია.

მალე დავიდი გამშორდა და ედუარდ ბერნშტეინთან დავიწყე სიარული. სხვათა შორის, მან დამათვალიერებინა რეიხსტაგის სამკითხველო, დეპუტატების სასადილო, ბიბლიოთეკა და ფრაქციების ოთახები.

რეიხსტაგი გრანდიოზული და სანიმუშოთ მოწყობილი შენობაა. იგი საუცხოვო სტილითაა აშენებული.

ჩემი გაკვირვება გამოვსთქვი და ბერნშეტინს ვუთხარი საუცხოვო შენობაა თქო, მან ჩემსკენ თავი გადმოხარა და ნელის ხმით მითხრა: საფრანგეთის ფულებით არის აშენებულიო. საფრანგეთს რომ 1871 წელს ხუთი მილიარდი მარკა კონტრიბუცია გადაახდევიეს გერმანელებმა, იმ ფულების ერთი ნაწილი რეიხტაგის შენობაზე დაიხარჯაო. მოკლეთ ვუთხარი მას, რომ ეს მაინც არ მიშლის ვთქვა, რომ რეიხტაგის შენობა საუცხოვოაო.

რაიხსტაგის შენობა და დარბაზი. 1910-იანი წლები.

ედუარდ ბერნშტეინმა დამინიშნა დრო როდის უნდა გამეკეთებია დამოუკიდებელთა ფრაქციაში მოხსენება.

დაიწყო რეიხსტაგის სხდომა და მე შეიდემანის მიერ მოცემული ბილეთით შევედი დარბაზში. ირჩევა სასურსათო საკითხი და პარლამენტის წევრების უმრავლესობა უკმაყოფილო იყო მთავრობის მიერ სასურსათო საქმის მოწყობით.

მეორე დღეს დანიშნულ დროს შეიდემანის ანუ დამოკიდებელ (SPD) ფრაქციაში წაველ მოხსენების გასაკეთებლათ. ფრაქციის კრებამდე დეპუტატებს მრავლათ მოეყარათ თავი. მიუხედავათ ამისა შეიდემანმა მაინც ბოდიში მოიხადა, რომ ფრაქციის ყველა წევრები არ არიანო, ვინაიდან ახლა სხვადასხვა კომისიებში საჩქარო საკითხებია გასარჩევი და იქ იღებენ მონაწილეობასო.

ფილიპ შეიდემანი.

გავაკეთე მოხსენება ყველა გულდასმით მისმენდა. მოხსენების შემდეგ მხოლოდ რამდენიმე სიტყვა დავიდმა თქვა, მან მოკლედ შემდეგი აზრი გამოსთქვა - ჩვენ, თქვენს დამოუკიდებლობას ვემხრობით და მხარს დავუჭერთ, მაგრამ პრაქტიკული შედეგების გვეშინიაო. ვაი და ბოლშევიკურმა მთავრობამ ეს შინაურ საქმეში ჩარევათ ჩამოგვართვას ამ ნიადაგზე ჩვენსა და რუსეთს შორის კვლავ განხეთქილება მოხდესო. ჩვენ არ გვინდა, ამას ვერიდებითო. ძლივს ზავი ჩამოვარდა, - სისხლის ღვრა აღარ არის და ჩვენმა ფრაქციებმა, რომ მთავრობას საქართველოს დამოუკიდებლობის საქმეში მხარი დაუჭიროს, იმპერიალისტობაში ჩამოგვართმევენ და ჩვენსა და რუსეთს შორის საქმე გართულდებაო.

კამათი არ გამართულა, მხოლოდ დავიდმა გამოსთქვა მოკლეთ თავისი შეხედულება. ის კითხვის პრაქტიკულ მხარეს ეხებოდა და ამ მოსაზრებიდან გამოდიოდა. როგორც ვსთქვი, სხვა დეპუტატებს კამათში მონაწილეობა არ მიუღიათ, მათ ერთმანეთში გამართეს მოლაპარაკება. ეტყობოდა, ფრაქციამ ერთხმად მოიწონა ჩვენი პოზიცია და ეს დავიდის მხრით რეიხტაგის საგანგებო კრებაზე იქნა განცხადებული.

სოციალ-დემორკატიული ფრაქციის წევრების ჯგუფი. მარცხნიდან:ოტტო ლანდსბერგი, ფილიპ შეიდემანი, გუსტავ ნოსკე, ფრიდრიხ ებერტი, რუდოლფ ვისსელი. 1918 წელი.

დამოკიდებელ ფრაქციიდან წასვლის შემდეგ ვინახულე [ჰუგო] ჰააზეს ანუ დამოუკიდებელთა ფრაქციის წევრები. ვიდრე მე მათ ვინახულებდი ედუარდ ბერნშტეინს უკვე ყველასათვის გაეცნო საქმის ვითარება. ასე რომ, ნიადაგი მომზადებული იყო, კრებას [გეორგ] ლედებურიც (Georg Ledebour, 1850-1947) დაესწრო. ბერნშტეინთან ორივე შეხვედრის დროს თუ კონი ანჩხლობდა, ახლა აქ იგი ჩუმათ იჯდა და მის მაგივრობას ლედებური ეწეოდა, ლედებური უფრო გაწიწმატებით მეკამათებოდა. ისიც უმთავრესად საქართველოს დამოუკიდებლობის მხარის დაჭერის შესახებ კი არა, არამედ ჩვენსა და ბალშევიკებს შორის დამოკიდებულებაზე. აქაც იგივე განმეორდა, რაც ჩემსა და კონს შორის მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ ლედებური უფრო ამართლებდა ბალშევიკებს. კამათს უფრო კერძო ხასიათი ჰქონდა დაერთმანეთს ბევრ რამეს ვეუბნებოდით. აქაც გავიმეორე ის აზრი ბალშევიკების შესახებ, რაც კონს ვუთხარი. გარდა ამისა, ამის შემდეგი საკითხი დავუსვი: ნუ თუ გგონიათ თქვენ, რომ ისინი მარქსიზმის ნიადაგზე სდგანან? რასაკვირველია, არაო, მიპასუხა მოკლეთ. მეტიც ვუთხარი: არამც თუ მარქსიზმის ნიადაგს მოშორდენ, მასთან შემჩნეული კავშირიც კი არა აქვთ და წმინდა წყლის ანარქისტები არიან მეთქი. ალბათ, თანხმობის ნიშნად, გავიდა და პასუხი არ გაუცია.

ჰუგო ჰააზე. გეორგ ლედებური.

ჩემი მოხსენების დროს ჰააზე დაწვრილებით შენიშვნებს აკეთებდა, ყველაფერს ქაღალდზე ნიშნავდა მან ამ საბუთებით იხელმძღვანელა და რეიხსტაგის სხდომაზე გაბედულათ მხარი დაუჭირა ჩვენს დამოუკიდებლობას.

კრების გათავების შემდეგ მე და ედუარდ ბერნშტეინს მოგვიხდა ერთად გარეთ გამოსვლა. მე განვაგრძობდი ჩვენი მდგომარეობის შესახებ ლაპარაკს. ჩვენებურათ ქუჩაშიაც დავუწყე საუბარი, მაგრამ გერმანელებს ასეთი თვისება არ აქვთ. კრებაზე თუ სამუშაოზე საქმეზე უყვართ ლაპარაკი, როცა მას მოშორდება, იგი ისვენებს და ათას წვრილმან კითხვაზე უყვართ საუბარი. მაგრამ ზრდილობიანმა გერმანელმა თავისი ჩვეულება დაარღვია და ფრაქციაში დასმულ საკითხის შესახებ გარეთაც მელაპარაკებოდა, მაგრამ მე ზომას გადავაჭარბე და დავიწყე პოლიტიკურ საკითხებზე ლაპარაკი. ედუარდ ბერნშტეინმა ერთხელ სიტყვა ბანზე ამიგდო. რეიხსტაგის შენობიდანვე იწყება ცნობილი ბაღი „ტირგარტენი“, რომელიც რამდენიმე ათი ვერსის მანძილზეა გადაჭიმული. შეხედა იმ ბაღს და მითხრა: აი აქ ეს და ეს ხე უფრო უკეთესათ იხარებდა და ამ გარემოებას ბერლინის მამები ყურადღებას არ აქცევენო. მე ვითომ არ გამიგონია და განვაგრძე სხვადასხვა კითხვებზე ლაპარაკი.

კვლავ რამოდენიმე ნაბიჯი წინ წავიწიეთ და მიველით ტრამვაის სადგურთან. აქაც ედუარდ ბერნშტეინმა საუბარის საგანი შესცვალა და სხვაზე მიაქცია ჩემი ყურადღება. მიმითითა ტრამვაის ერთ-ერთ ნომერზე და მითხრა: აი, ამ ნომრის ტრამვაი ხშირათ უნდა გამოუშვან, რომ განაპირაუბნის მცხოვრებთ საშუალება ჰქონდეთ ცენტრში მოვიდენ ხოლმე და დიდხანს არ უხდებოდეთ ცდაო. ახლა კი მივხდი, რომ საუბრის საგანი უნდა გამომეცვალა. ამის შემდეგ სხვა და სხვა უმნიშვნელო საგნებზევისაუბრეთ, ვიდრე ერთმანეთს დავშორდებოდით.

ფრაქციებში მოხსენების გაკეთების შემდეგ დრო დავნიშნეთ გვენახა კაუცკი და სხვა ამხანაგები. ამ დროს კაუცკი უკვე ბერლინში დაბრუნებულიყო და დავნიშნეთ დრო, თუ როდის უნდა წავსულიყავით მასთან. კაუცკის ნახვა ორჯერ მოგვიხდა. ერთხელ მე ვნახე საკუთრათ და მეორეთ ევგენი გეგეჭკორთან ერთად. ვინახულე აგრეთვე [კარლ] ლიბკნეხტის (Karl Liebknecht, 1871-1919) ოჯახობა“.

ვლადიმერ ახმეტელაშვილი, 1918 წელი