2018-08-12
საბჭოთა ტყვეთა ბანაკები გერმანელი ტყვეების თვალით


მეორე მსოფლიო ომის ბოლოს, მთელს საბჭოთა კავშირში და მათ შორის საქართველოშიც ათასობით გერმანელი სამხედრო ტყვე იმყოფებოდა. ტყვეთა ბანაკები ქვეყნის მთელს ტერიტორიაზე იყო მიმოფანტული. სამხედრო ტყვეების შრომასსაბჭოთა ხელისუფლება ძირითადად მშენებლობებისთვის იყენებდა. თბილისშიც და საქართველოს სხვა ქალაქებშიც, მათ შორის, რუსთავსა და ჭიათურაში, არაერთი შენობა სწორედ სამხედრო ტყვეების აშენებულია. ტყვეების ნაწილი ბანაკებში დაიხოცა ავადმყოფობის, შიმშილის და გაუსაძლისი პირობების გამო. ნაწილი კი წლების მერე გაათავისუფლეს და უკან, სამშობლოში დაბრუნდა.


გერმანიაში მეხსიერების და საოჯახო ისტორიების თაობებისთვის გადაცემის კულტურა საკმაოდაა განვითარებული; შესაბამისად, არ არის გასაკვირი, რომ უკან დაბრუნებულმა არაერთმა სამხედრო ტყვემ დაწერა მოგონებები, სადაც სკმაოდ დეტალურად და საიტერესოდ აღწერა ტყვეობაში გატარებული დრო, პირობები, დაკვირვებები, განცდები და გამოცდილება. ერთი კონკრეტული პირის მონათხრობი, ხშირად მრავალი ადამიანის გამოცდილებას აღწერს და მრავალის სათქმელს გადმოგცემს - მათი ვინც მართალია ბანაკს თავი დააღწია, მაგრამ თავად ვერ მოახერხა თავისი ამბის მოყოლა, ანდაც იმათი, ვინც სამხედრო ბანაკებში დაიღუპა, ვერ გაუძლო მძიმე ყოფას და სამშობლოში დაბრუნება ვეღარ მოახერხა.

გარდა მოგონებებისა (რომელთა ნაწილი, ცხადია, გამოცემული იქნება გერმანიაში) - სამხედრო ტყვეების მეხსიერების თავმოყრა ზეპირი ისტორიების სახით, არაერთმა დოკუმენტურმა ფილმა შეძლო. მაგალითად ძალიან საინტერესოა დავით კაკაბაძის ფილმი „დატყვევებული კავკასიაში“ https://www.youtube.com/watch?v=YtGKEdld93Y (გერმანულ ენაზე).

ქართულ-გერმანული მეხსიერების არქივის მეშვეობთ, საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიას დაუკავშირდა ქალბატონი ირმა ტეფნაძე და გადმოგვცა მის ხელთ არსებული ორი გერმანელი სამხედრო ტყვის, ჰანს ლოზესა და ოსკარ ჰაილის, მოგონებები (გერმანულ ენაზე), რომლებიც მას ერთ-ერთის, ჰანს ლოზეს - შვილმა რამდენიმე წლის წინ გერმანიაში გადასცა.

ჰანს ლოზე (Hans Lohse) დაიბადა 29.03.1911 წელს, გლეხის ოჯახში. მას საოჯახო მეურნეობა უნდა გადაებარებინა, მაგრამ მისმა მასწავლებელმა ჰანსის განსაკუთრებული გონებას მიაქცია ყურადღება და დაეხმარა მას ატესტატისთვის მომზადებასა და მის მიღებაში (1931 წელს). შემდეგ ჰანს ლოზე ტიუბინგენში, ერლანგენში და კილში თეოლოგიას სწავლობდა. თეოლოგიის პირველი გამოცდა 1935 წელს ჩააბარა, ხოლო მეორე 1937 წელს. დაიწყო პასტორად მუშაობა მეკლენბურგის ევანგელურ-ლუთერანულ ეკლესიაში. 1938 წელს ცოლად შეირთო ჰამბურგელი როზემარიე ჰენნენბერგი. 1939 წელს შეეძინათ პირველი ქალიშვილი. 1940 წლიდან პასტორი უკვე ჯარისკაცი იყო. 1941 წლის იანვაში გაჩნდა მისი ვაჟიშვილი.



ჰანს ლოზე ტყვედ ჩავარდა 1944 წლის 28 ივნისს, დნეპრისპირა ქალაქ მოგილევში. 1944-1946 წლებში რუსთავის სამხედრო ტყვეთა ბანაკში იმყოფებოდა, ხოლო 1946-1949 წლებში - ჭიათურის ტყვეთა ბანაკში. 1950-1976 წელს, გერმანიაში სამი სხვადასხვა ევანგელურ-ლუთერანული მრევლის პასტორი იყო. 1953 წელს მესამე შვილი, ქალიშვილი შეეძინა (ბეატე ლოზე, რომელმაც ირმა ტეფნაძეს მამის მემუარები გადასცა). ჰანს ლოზე ადამიანებთან ურთიერთობის დამყარებას სხვადასხვა გზით, მათ შორის მუსიკის მეშვეობითაც ცდილობდა. ჭიათურაში ტყვეობისას, ის ტყვეთა გუნდს ხელმძღვანელობდა; გერმანიაში 1955 წელს ჩასაბერი ინსტრუმენტების ორკესტრი დაარსა. მუსიკით ის სიკვდილამდე, 2004 წლამდე იყო გატაცებული;

ჭიათურაში იგი მუშაობდა რუს მიწისზომელთან, რომელიც წარმოშობით თათარსტანის რესპუბლიკიდან იყო. ლოზეების ოჯახი ამ კაცის და მისი ოჯახის დიდად მადლობლები არიან, გვერდში დგომისთვის, ხშირი მასპინძლობისათვის, საჭმელისა და სასმელისათვის, რომელსც ჰანსს უნაწილებდნენ და რის გარეშეც ჰანს ლოზე დიდი ალბათობით ვერ გადაურჩებოდა ტყვეობის მძიმე წლებსა და პირობებს.



ჰანს ლოზემ 1970-იანი წლების ბოლოს, მეუღლესთან ერთად კიდევ ერთხელ იმოგზაურა კავკასიაში, მათ შორის საქართველოშიც, თუმცა მან ჭიათურის მონახულება ვერ შეძლო. ქალაქი, როგორ სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი სამრეწველო ადგილი უცხოებისათვის დაკეტილი იყო. როგორც მისი ჩანაწერებიდან ვიგებთ, მოგზაურობის მოტივაცია შემდეგი იყო:

  • წარსულში მინდოდა მოგზაურობა, რათა იქ ის მეგობრები გამეხსენებინა, ჩემთან ერთად რომ შიმშილობდნენ და იტანჯებოდნენ მავრთულხლართების მიღმა.
  • მინდოდა მადლობა მეთქვა ერისთვის, რომელიც სამხედრო ტყვეების მიმართაც კი სტუმართმასპინძლობას იჩენდა.
  • მინდოდა ჩემი მეუღლისათვის მეჩვენებინა სად გავატარე ჩემი ცხოვრების 6 წელიწადზე მეტი.

34 ნაბეჭდი გვერდისგან შემდგარი ტექსტი, სწორედ აღნიშნული მოგზაურობისა და ტყვეობის წლების მოგონებებს აერთიანებს. მოგონებები გერმანელი მკითხველისთვის არის დაწერილი და გარდა, უშუალოდ ტყვეთა ბანაკის ამბებისა, საქართველოს, მისი ბუნებისა და ისტორიის აღწერასაც შეეხება. მიუხედავად ამისა, ქართველი მკითხველისათვის ის უდაოდ ძალიან საინტერესო იქნება.



რაც შეეხება მეორე სამხედრო ტყვეს, ბატონ ოსკარ ჰაილს, სამწუხაროდ ისიც უკვე გარდაცვლილია და კვლევის ამ ეტაპზე მის შესახებ პირადი ინფორმაცია არ მოგვეპოვება. მისი მოგონებები სახელწოდებით „იქ სადაც ტურები კივიან“ ჩვენამდე ჰანს ლოზეს ქალიშვილის, ქალბატონი ბეატა ლოზე-ჰერმანუსენის მეშვეობით მოხვდა. ტექსტი 223 ნაბეჭდი გვერდისაგან შედგება და დეტალურად აღწერს უშუალოდ ტყვედ ჩავარდნის და შემდგომ პერიოდში განვითარებულ არაერთ ამბავს (რუსეთის სხვადასხვა ბანაკში და მათ შორის საქართველოში) - შიმშილობას, სიცივეს, დაღლას, ავადმყოფობას, მძიმე სამუშაოს და სასოწარკვეთას. ჰანს ლოზემ თავად ვერ აისრულა ჭიათურის მონახულების სურვილი, ეს 2007 წელს ქალბატონმა ბეატა ლოზე-ჰერმანუსენმა შეძლო; მან მეუღლესთან ერთად იმოგზაურა საქართველოში და ქალბატონი ირმა ტეფნაძეს დახმარებით მოიარა ჭიათურა და ის ადგილები სადაც მამამ, მღვდელმა ჰანს ლოზემ ტყვეობის რამდენიმე წელი გაატა.

2018 წლის ივნისში, ქალბატონი ბეატა ჩვენს გასაცნობად ჰამბურგში ჩამოვიდა და მის ხელთ არსებული დამატებითი მასალა ჩამოგვიტანა. ესაა ხელნაწერი წერილები (ჯერ-ჯერობით გვიჭირს მათი გაშიფვრა) და სხვა დოკუმენტაცია. ჰანს ლოზეს ფოტო-დოკუმენტური კოლექცია ქართულ-გერმანულ არქივზე მალე განთავსდება. რაც შეეხება მისი და ოსკარ ჰაილის მოგონებებს - სოვლაბი სიამოვნებით გამოსცემს მათ, საგამომცემლო სერიაში: აკრძალული მეხსიერება - ერთი ადამიანი, ერთი ბედისწერა, საერთო ისტორია.


სამწუხაროდ ჩვენს ორგანიზაციას აღნიშნული პროექტისათვის სათანადო თანხა არ გააჩნია, ამიტომ მალე თარგმანისა და გამოცემის თანხების შესაგროვებლად სოციალურ კამპანიას დავაანონსებთ და ჩვენი ერთგული მეგობრებისა და მკითხველების იმედი გვაქვს.

ასევე მზად ვართ ვითანამშრომლოთ დაინტერესებულ გამომცემლობებთან.


სხვა ბლოგები
კალენდულა და ლურჯი ღილი
2018-09-29
...
ამბავი ჩემი წინაპრებისა
2018-08-06
ყველას ნახვა