ეს ისტორია 200 წლის წინ დაიწყო, როდესაც რუსეთის იმპერიის ხელშეწყობით საქართველოში გერმანელები ჩამოსახლდნენ. მათი უდიდესი ნაწილი ვიურტემბერგელი შვაბები იყვნენ, რომლებიც 1817 წლის მაისის-ივლისის თვეში ქალაქ ულმიდან დაიძრნენ, დუნაის გზა გამოიარეს და სექტემბრის თვეში ოდესაში ჩავიდნენ; ოდესაში იქ უკვე არსებულ გერმანულ კოლონიებში ზამთრის ცივი თვეების გასატარებლად გაჩერდნენ და მხოლოდ 1818 წლის შემოდგომაზე ჩამოვიდნენ კავკასიაში. რუსეთის ხელისუფალთა ყოველმხრივი დახმარების მიუხედავად, კოლონისტებს უმძიმეს პირობებში უხდებოდათ მგზავრობა, გაიარეს საკმაოდ რთული გზა და რამდენიმე ასეული ადამიანი გზაში გარდაიცვალა.

ზუსტად აქ, მაშინდელ თბილისთან ახლოს, სოფელ დიდუბესთან (ახლანდელი სამტრედიის, წყალტუბოს და აგლაძის ქუჩები) დაარსდა ჩამოსული გერმანელების ერთ ერთი კოლონია - ალექსანდერსდორფი.

კოლონიას სახელი რუსეთის მეფე ალექსანდრე I-ის პატივსაცემად მიენიჭა. თავდაპირველად აქ 26 ოჯახი დასახლდა (ზოგიერთი წყაროს მიხედვით 23). 1860 წელს საკომლო ჩანაწერის მიხედვით ალექსანდერსდორფში უკვე 35 ოჯახი ცხოვრობდა. 1880-იან წლებში კი ეს რიცხვი ორჯერ გაიზარდა.

აქედან მოყოლებული კოლონიამ რამდენჯერმე შეიცვალა სახელი, შემდეგი მიმდევრობით :

ალექსანდერსდორფი - ალექსანდროვსკოე - ალექსანდერსდორფი - ლებკნეხტსდორფი.

კოლონია ალექსანდერსდორფის სახელს ატარებდა 1818 წლიდან - 1916 წლამდე. პირველი მსოფლიო ომის დროს 1916 წელს ალექსანდერსდორფი კი ალექსანდროვსკოე გახდა. იმ პერიოდში ბევრ კოლონიას შეეცვალა სახელი. საქართველოს ეროვნულ არქივში ინახება შესაბამისი დოკუმენტაცია.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი, ფონდი 254, ანაწერი 3, საქმე 12024

გაზეთ "Kaukasische Post" -ის 29.05.1918 წლის ცნობის მიხედვით, სამხრეთ კავკასიის გერმანული კოლონიების დეპუტატებმა მიზნად დაისახეს დასახლებების პირვანდელი სახელების დაბრუნება და ამავე 1918 წლიდან კოლონიას კვლავ დაუბრუნდა ძველი სახელი - ალექსანდერსდორფი.

1923 წელს კი საბჭოთა ხელისუფლებამ კოლონიას ისევ შეუცვალასახელი და უწოდა ლიბკნეხტსდორფი. დაახლოებით 1938 წელს კი, კოლონია თბილისს შეუერთდა.

1941 წელს, ომის დაწყებიდან რამდენიმე თვეში, ალექსანდერსდორფის მოსახლეობა თბილისიდან, მაშინდელი სტალინის რაიონიდან ყაზახეთში გადაასახლეს. შერეული ეროვნების ოჯახების გარდა (ასეთი იყო ჩემი ბაბუის ოჯახიც). დაცარიელებული სახლები კი საქართველოს მთიანი რეგიონებიდან ჩამოსახლებულებს გადასცეს.

მე სამწუხაროდ არ მქონდა იმის შესაძლებლობა რომ პირადად მეკითხა თანამედროვეებისათვის, თუ რა და როგორ ხდებოდა გადასახლების პერიოდში; ბაბუა ძალიან ახალგაზრდა გარდაიცვალა და ოჯახის ისტორიის საკმაოდ მცირე ნაწილმა მოაღწია ჩემამდე. საბუთების უმეტესობა განადგურებულია; შემორჩენილია მხოლოდ რამდენიმე ფოტოსურათი ოჯახის ალბომში. ვიცი, რომ გადასახლებულ ნათესავებთან წლების განმავლობაში კავშირი არ ჰქონდათ; მათ მე მხოლოდ ახლაღა ვპოულობ. გვიანღა გავიგე, რომ გამოგზავნილი წერილები ავტორს უკან უბრუნდებოდა ასეთი პასუხით: აღნიშნულ მისამართზე ჩვენი ოჯახი უკვე არ ცხოვრობს. ამ დროს აქ დარჩენილ ოჯახს მისამართი არ შეუცვლია. ჩემი დიდი ბებიაც ალექსანდერსდორფის კოლონიაში დაიბადა. პირველად რომ მივედი სამტრედიის ქუჩაზე, მხოლოდ იმ მისამართის და სახლის ნახვა მინდოდა, სადაც ბაბუა იზრდებოდა და ცხოვრობდა თავის მშობლებთან და დედმამიშვილებთან ერთად, მაგრამ სამწუხაროდ ვერც მისამართს მივაგენი და ვერც სახლს (სამტრედიის № 25). ამ ეტაპზე ძველი შენობების ძალიან მცირე ნაწილი არის შემორჩენილი და გული მწყდება ამას რომ ვხედავ...

ფოტოები: ოლესია დიმიტრიჩენკოს საოჯახო კოლექციიდან.

პირველი ქუჩა - ე.წ. მთავარი ქუჩა სადაც კოლონისტები ცხოვრობდნენ, სწორად დაგეგმილი, ფართო ქუჩა იყო. მოგვიანებით ამ ქუჩამ მიიღო ახალი სახელი - სამტრედიის ქუჩა.

1907 წლისთვის არსებობდა უკვე სამი ქუჩა და ერთი შესახვევი

1930-1941 წლებში ქუჩების დასახელებები იყო - სამტრედიის, წყალტუბოს და ბრძოლის ქუჩა. ორ პარალელურ ქუჩას აერთიანებდა განიერი შესახვევი სადაც იდგა ლუთერანული ეკლესია - „კირხე“ . ეს ლუთერანული კირხე წმ. პავლეს სახელს ატარებდა.

სამტრედიის ქუჩაზე დაწყებითი გერმანული სკოლა იდგა, რომლის ერთ ერთი კედელი დღესაც არის შენარჩუნებული. 1938 წელს სკოლა დახურეს და ყველა მოსწავლე გადაიყვანეს თბილისის № 45 რუსულ სკოლაში.

სკოლის კედელი სამტრედიის ქუჩაზე.

აქვე არსებობდა რელიგიური საზოგადოება, რომელსაც ჰქონდათ თავისი წესდება. ამ წესდებიდან კარგად ჩანს გერმანელების ყოფა-ცხოვრება. მკაცრად იყო გაწერილი საზოგადოების მიზანი, შემადგენლობა, როგორც მთლიანი საზოგადოების, ასევე ცალკეული წევრების მოვალეობები. არსებობდა ასევე კომისია რომელიც ატარებდა ყოველწლიურად აუდიტს. ჩანს თუ საიდან შემოდიოდა სახსრები ამ საზოგადოებაში და რა ხდებოდა საზოგადოების ლიკვიდაციის დროს.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი, ფონდი 1738, ანაწერი 1, საქმე 2

გამოფენა

2016 წლის მაისში თბილისის საკრებულოს წევრის ალექსანდრე ელისაშვილის და ჩემი ინიციატივით თბილისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოში გაიმართა გამოფენა სახელწოდებით - „ალექსანდერსდორფი-თბილისში დაკარგული გერმანული სოფელი’’. ორგანიზატორები იყვნენ: „სამხრეთ კავკასიაში გერმანული კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის კავშირი“ და „ტფილისის ჰამქარი“.

წარმოდგენილი იყო დიდუბის განაშენიანებაში ჩაკარგული და რამდენიმე შენობის სახით ჯერ კიდევ შემორჩენილი ძველი გერმანული სოფელი „ალექსანდერსდორფი“.

სულ ცოტა ხნის წინ კი, დიდუბეში, ყოფილ ალექსანდერსდორფის კოლონიის ტერიტორიაზე დაამონტაჟეს აბრები და საინფორმაციო ბანერი.

სამწუხაროდ, ჩვენი თაობა თბილისში და არა მარტო თბილისში - ინფორმაციას გერმანული დასახლებების შესახებ ვერც სკოლაში იღებდა და ვერც უმაღლეს სასწავლებლებში, რა თქმა უნდა, თუ ვინმე ახლობელი, მეგობარი ან ნათესავი არ ჰყავდა ისეთი, ვინც გერმანელი კოლონისტების აქაური ისტორია იცოდა.

ისტორია რომელიც, ქალაქში თითქმის წაიშალა, მაგრამ იმედია ცნობებად მაინც დარჩება საერთო მეხსიერებაში...