1920 წლის 18 სექტემბერს საქართველოში გერმანიის დიპლომატიური წარმომადგენლობის კონსულმა, ერნესტ ფონ დრიუფელმა, გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს წერილი გაუგზავნა. წერილი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორის, ივანე ჯავახიშვილის ინიციატივითა და კორნელი კეკელიძის ხელმოწერით გერმანიის აკადემიური კავშირის სახელზე გახლდათ შედგენილი. უნივერსიტეტის მესვეურები საქართველოში გერმანელი პროფესორების სამი წლით მოვლინებას ითხოვდნენ.

ეს ამბავი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ერთიანი საგარეო პოლიტიკის ნაწილი გახლდათ, რომლის შესახებაც მეტის გაგება თამარ დადიანის სტატიაშია „პარტნიორები საერთაშორისო ასპარეზზე“ (http://newspaper.tsu.ge/ge/news/view/MqUrPnDo) შესაძლებელი.

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის არქივმა ალბათ არაერთი საინტერესო ცნობა შემოინახა ამ კონკრეტულ ისტორიაზე. თუმცა საქართველოს ეროვნულ არქივში მუშაობა ამჟამად არ მომიხერხდა და წარმოდგენილი ბლოგი მხოლოდ გერმანულ საარქივო წყაროებზე დაყრდნობითაა დაწერილი, რის გამოც შეიძლება, სრულ სურათს ვერ აჩვენებდეს, თუმცა, ისტორიის რეკონსტრუქციის საშუალებას მაინც იძლევა. გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ე.წ. პოლიტიკურ არქივში ინახება საქმე PA AA RZ 508-1 R 63341, რომელიც 1920-იანი წლებში საქართველოში მიმდინარე საგანმანათლებლო, სასწავლო და საუნივერსიტეტო რეფორმისა და თსუ-ს მიერ გერმანელი პროფესორების საქართველოში მოწვევის შესახებ დოკუმენტაციას ინახავს.

მაშ ასე, 1920 წელია. საქართველოს პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკა ფეხზე დადგომას ცდილობს. ტარდება რეფორმები, მათ შორის განათლების, თვითმმართველობისა და სხვა დარგებში. გაძლიერებას ცდილობს სულ რაღაც 2 წლის დაარსებული თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი და მისი მესვეურები პარტნიორებს საზღვრების გარეთ ეძებენ. გერმანული ცოდნა, კვალიფიკაცია და პედაგოგიურ-სამეცნიერო გამოცდილება შემდეგი სასწავლო მიმართულებების გასაძლიერებლად გახდა საჭირო: ფინანსები, სოფლის მეურნეობის ეკონომიკა, მცენარეთა ანატომია და ფიზიოლოგია, ზოოტექნოლოგია და სპეციალური სოფლის მეურნეობა. დაინტერესებულ პირებს უნივერსისტეტი 25000 მანეთს სთავაზობდა ანაზღაურების სახით, რაც ორჯერ აღემატებოდა ქართველი პროფესორების ხელფასს. ისინი ასევე მიიღებდნენ ბინას უსასიდლოდ, პურს შეღავათიან ფასში და დაიფარებოდა მგზავრობის თანხები. გარდა ამისა, უნივერსიტეტი ეცდებოდა, მათთვის საკვები რაც შეიძლება იაფად მოეპოვებინა.

ჩამოსულ პროფესორებს შესაძლებლობა ექნებოდათ, სხვა სახელმწიფო სამსახურიც დაეკავებინათ (გამოცდილი სპეციალისტები ახლანდელის არ იყოს, როგორც ჩანს, მაშინაც უჭირდა ქვეყანას), სადაც მათ დამატებითი ხელფასი დაენიშნებოდათ. რექტორი, ივანე ჯავახიშვილი, იმედს იტოვებდა, რომ გერმანიის აკადემიური კავშირი თხოვნას უყურადღებოდ არ დატოვებდა და უნივერსიტეტს კარგი გამოცდილების მქონე „გამრჯე ბატონების“ მოძებნაში დაეხმარებოდა, რომლებიც სტუდენტებს საუკეთესო ცოდნასა და მაგალითს მისცემდნენ.

რამდენადაც უნივერსიტეტის რექტორი თავისი ინიციატივით საქართველოს სამთავრობო სტრუქტურებში დამატებით დასაქმების პირობას ვერ გასცემდა, ჩანს, ამ ინიციატივას საქართველოს ხელისუფლების სრული მხარდაჭერა ჰქონდა.

მართალია, კონსული ფონ დრუფელი შუამდგომლობასთან ერთად გერმანიაში გაგზავნილ განმარტებით ბარათში უნივერსიტეტის მიერ შემოთავაზებულ ანაზღაურებას„შესაძლებლობების უკიდურეს ქვედა ზღვარს“ უწოდებდა, მაგრამ ამის მიუხედავად, თავად წამოწყებას აშკარად მხარს უჭერდა და მიაჩნდა, რომ გერმანიის საგარეო კულტურული პოლიტიკისა და სულიერი ცხოვრებისთვისაც ეს თანამშრომლობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იქნებოდა, ხოლო თბილისის უნივერსიტეტის წარმომადგენლების პრო-გერმანულ განწყობები მისასალმებელი იყო. ამ პერიოდისთვის თბილისში რამდენიმე ძლიერი გერმანული დაწესებულება მოქმედებდა, მათ შორის აღსანიშნავია თბილისის გერმანული დაწყებითი სკოლა და რეალური გიმნაზია, როგორც გერმანული განათლებისა და კულტურის ცენტრი, რომელსაც, თავის მხრივ, ასევე ახლო თანამშრომლობა ჰქონდა უნივერსიტეტთან; მაგ. გერმანულის პედაგოგების მოსამზადებელი კლასი ამ ორი ინსტიტუციის ერთობლივი ინიციატივა უნდა ყოფილიყო და სამომავლოდ სხვა გეგმებიც ჰქოდათ დასახული.

გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტრო საქმეს გულმოდგინედ მოეკიდა. წერილი მაქსიმალურად ოპერატიულად გადაუგაზვანა სხვადასხვა ცენტრალურ თუ სამხარეო სახელმწიფო უწყებას. აღნიშნულ ინსტიტუციებს სამინისტრო უნივერსიტეტის რექტორის წერილის შინაარსსა და კონსული ფონ დრუფელის შეფასებას აცნობდა და ხაზგასმით ატყობინებდა, რომ შემოთავაზაბული ჰონორარი საკმაოდ მოკრძალებული იყო. თავის მხრივ, კი იქვე დასძენდა, რომ ეს საქმე მნიშვნელოვანი გახლდათ გერმანული კულტურული გავლენების გავრცელებისათვის საქართველოში (და რეგიონში) და რომ მისასალმებელი იქნებოდა, თუკი გამრჯე სასწავლო პერსონალი თბილისის უნივერსიტეტის ინიციატივას გამოეხმაურებოდა. პასუხისმგებელმა დაწესებულებებმა წერილი, თავის მხრივ, „ლანდების“ (ფედერალური მიწები) საგანმანათლებლო სამსახურებში გაავრცელეს და შედეგმაც არ დააყოვნა.

საქართველოში გამგზავრების პირველი მსურველის განცხადება სამინისტროში 1920 წლის ნოემბერში შევიდა. მალე კი საქართველოში წამოსვლის, თავიანთი ძალების აქ მოსინჯვის სხვა მსურველებიც გამოჩნდნენ და მიუხედავად არახელსაყრელი პირობებისა, უკვე დეკემბრის ბოლოსთვის ექვსი კანდიდატის სამოტივაციო განცხადება იყო შესული საგარეო საქმეთა სამინისტროში, ხოლო საბოლოოდ, 1921 წლის ზაფხულისათვის 16 კანდიდატის სია გადმოუგზავნეს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს. პროფესორები, დოცენტები, მეცნიერები, პრაქტიკოსი სპეციალისტები (საერთაშორისო პროექტებში მონაწილეობის გამოცდილებით ან ასეთის გარეშე) ინტერესს იჩენდნენ და საკუთარ კანდიდატურას, სხვადასხვა უწყებაში შესაბამისი სუბორდინაციის დაცვითა და სათანადო რეკომენდაციებით, გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს წარუდგენდნენ. არაერთ განცხადებაში იყო აღნიშნული, რომ ისინი, საქართველოში გამგზავრებით, მზად იყვნენ, გვერდში დადგომოდნენ გერმანიის საგარეო ინტერესებს. მსურველებს შორის იყო ერთი ქალიც ჰამბურგიდან, საუკეთესო რეკომენდაციებით - დოქტორი როზე შტოპელი (სავარაუდოდ, საქართველოში მცხოვრები ცნობილი გერმანელი მეწარმის, ფონ კუჩენბახის ოჯახის ერთ-ერთი წევრის ცოლისდა).

სამინისტრო, თავის მხრივ, გულდასმით ამოწმებდა ამა თუ იმ კანდიდატურის შესაბამისობას გამოცხადებულ ვაკანტურ ადგილთან და საქართველოში გერმანიის დიპლომატიურ წარმომადგენლობას გადამოწმებულ და ამომწურავ ინფორმაციას აწვდიდა პროექტის არსებულ მდგომარეობაზე.

სამინისტოში შესულ ერთ-ერთ წერილში თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტთან თანამშრომლობის შესაძლო სხვა ფორმატიც განიხილებოდა: მიუნხენის სავაჭრო უნივერსიტეტის დირექტორი წერდა, რომ მართალია, მიუნხენის აღნიშნული სასწავლებლის პროფესურა არ დაინტერესდა მოცემული პირობებით საქართველოში გამგზავრებით, თუმცა, დოცენტების მხრიდან გაიჟღერა ინიციატივა მუფრო მოკლევადიანი, მაგ. სემესტრული ან არდადაგების პეიროდის მომცველი მივლინებებისა. მიუნხენის სავაჭრო უნივერსიტეტის პროფესორებიც მზად იყვნენ საქართველოში მცირე დროით ჩამოსულიყვნენ და ლექციები წაეკითხათ, ამ შემთხვევაში მათთვის ხელფასზე უფრო მნიშვნელოვანი საკითხი სამგაზავრო ხარჯების დაფარვა იქნებოდა.

1920 წლის 18 სექტემბერს ფონ დრუფელის მიერ გერმანიაში უნივერსიტეტიდან გაგზავნილი შუამდგომლობის ბოლოს ეწერა, რომ „სამი წლის გასვლის შემდეგ თუკი ჩამოსული პროფესორები ქართულს ისწავლიდნენ, ცხადია, მათ აქ დარჩენისა და მუშაობის გაგრძელების საშუალება მიეცემოდათ.“ გეგმები შორსმიმავალი იყო, უნივერსიტეტის გაძლიერებისა და გერმანულ სამეცნიერო წრეებთან მჭიდრო თანამშრომლობის სურვილი - დიდი.

დღეს, როცა უკვე ვიცით, რა ბედი ეწია საქართველოს ამ წამოწყებიდან სულ რამდენიმე თვეში, განსაკუთრებით გულდასაწყვეტია ამ შესანიშნავი ადამიანების ანუ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მაშინდელი მესვეურების, თავდადება, გარჯა და განვითარებაზე მიმართული ინიციატივები.

ბოლშევიკური ოკუპაციის მიუხედავად, მცირედი წყვეტის შემდეგ, გერმანიის მხრიდან საქმისწარმოება შეფერხებით, მაგრამ მაინც გრძელდებოდა. საქართველოში გერმანიის დიპლომატიური წარმომადგენლობის მეშვეობით უნივერსიტეტს გაეგზავნა კანდიდატთა სია.

თითო ვაკანტურ ადგილზე რამდენიმე მსურველიც კი იყო:

• ფინანსური ფაკულტეტი - 2;
• მცენარეთა ანატომია და ფიზიოლოგია - 4;
• ზოოტექნოლოგია - 6;
• სპეციალური სოფლის მეურნეობა - 3;
• სოფლის მეურნეობის ეკონომიკა - 1.

1921 წლის ივნისში უნივერისტეტი ატყობინებს ბერლინში მცხოვრებ ბერლინის კაიზერ-ვილჰელმის ფიზიკისა და ქიმიის ინსტიტუტის პროფესორს, დოქტორ ალექსანდრე ნათანსონს (ბატონი ნათანსონი სამინისტროს მიერ წარმოდგენილ კანდიდატთა სიაში არ იყო), რომ ის დანიშნულია თსუ-ს სრულ პროფესორად. ამ დროს გერმანიის კონსული საქართველოში უკვე ულრიჰ რაუშერია.

პარალელურად კი საკონსულო საქართველოს შესაბამის სახელმწიფო უწყებებთან ვითარების გარკვევას ცდილობს. საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროსა და საგარეო საქმეთა კომისარიტისგან მიღებულ წერილში ლაპარაკი იყო ქვეყანაში შეცვლილ მდგომარეობაზე და გერმანელი პროფესორების უნივერსიტეტში დანიშვნის საწყისი პირობების ცვლილება-დაზუსტებაზე.

სწორედ ახალი პირობების შეთანხმების პროცესში ჰამბურგელი დოქტორი, როზე შტოპპელი გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს წერდა, რომ როგორც თავისი დისგან, თბილისთან ახლოს, მამუთლში (დღეს: სოფ. მთისძირი ახლოს დმანისთან) მცხოვრები ქალბატონი კუჩენბახისგან შეიტყო, საქართველოს "საბჭოთა რესპუბლიკაში" იმჟამად არცთუ სახარბიელო მდგომარეობა იყო და ის გერმანელებიც კი, რომლებიც დიდი ხანია რეგიონში ცხოვრობდნენ, ქვეყნის დატოვებაზე ფიქროდბენ საკვების მზარდი დეფიციტისა და ისეთი ცნებების აღრევის გამო, როგორებიც „ჩემი და შენია“. ქალბატონი შტოპპელი გერმანიისა და საქართველოსგან უსაფრთხოების გარანტიებს ითხოვდა, სხვა შემთხვევაში ის, სამწუხაროდ, თბილისის სახემწიფო უნივერსიტეტში სამუშაოდ ვერ წავიდოდა.

იმ არეულ დროში ვინ მისცემდა უსაფრთხოების გარანტიებს ქალბატონ შტოპპელს? საქართველოში წამოსვლაზე უარი 1921 წლის შემოდგომაზე პროფესორმა ვაგნერმაც თქვა, ჰოჰენჰაიმის უნივერსიტეტიდან (დღემდე ერთ-ერთი საუკეთესო აგრარული უნივერსიტეტი ბადენ ვიურტემბერგში, ქალაქ შტუტარტთან). უარის მიზეზები იგივე იყო - ქვეყანაში არსებული დაძაბული, გაურკვეველი მდგომარეობა.

უნივერსიტეტის მესვეურების მცდელობის მიუხედავად, საბოლოოდ ამ, თითქმის უკვე მოგვარებული საქმიდან, არაფერი გამოვიდა. 1921-22 წლის მიჯნაზე ივანე ჯავახიშვილი თბილისის გერმანული რეალური გიმნაზიის დირექტორს, მარტინ იეკელს წერდა:

„თქვენი შეკითხვის პასუხად, გერმანული სწავლულების თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში დანიშვნის შესახებ, გაცნობებთ, რომ დღეს საქართველოში შექმნილი ვითარების გამო, შეთავაზებული პირობები შეიცვალა... ...უნივერსიტეტი, თავისდა სამწუხაროდ, იძულებულია, ამ ეტაპზე უარი თქვას ინიციატივაზე. როგორც კი აქაური მდგომარეობა გამოსწორდება და სწავლისა და სამეცნიერო საქმიანობისათვის ნორმალური პირობები შეიქმნება, ვიმედოვნებთ ... “