მიუხედავად იმისა, რომ გერმანიის კავკასიური ექსპედიცია საქართველოში სულ რამდენიმე თვე დარჩა, 1918 წლის ზაფხული მაინც ერთობლივი ანუ ქართულ-გერმანული იდეების, მოქმედებისა და დიდი სამომავლო იმედების პერიოდი იყო. გერმანიას თავისი ინტერესი ჰქონდა საქართველოში და შესაბამისად, სხვადასხვა ინიციატივას სწორედ საგარეო კულტურის პოლიტიკის კონტექსტში განიხილავდა. თავის მხრივ საქართველოსაც ჰქონდა გათვლები და იმხანად ძლიერი ქვეყნისაგან საგარეო თუ საშინაო საკითხებში მხარდაჭერასა და მფარველობას ელოდა. ასე რომ, ქართულ-გერმანული პროექტების წამოწყებას საზოგადოებრივ, კულტურულ და საგანმანათლებლო სფეროებში წინ არაფერი ედგა.

სწორედ ამ პერიოდში აისრულეს მრავალწლიანი ნატვრა საქართველოში მცხოვრებმა გერმანელებმა და თბილისში გერმანული რეალური გიმნაზია დააფუძნეს, ცხადია, გერმანიის კავკასიური მისიისა და საქართველოს მთავრობის ჩართულობითა და მხარდაჭერით. გერმანულმა მხარემ თბილისში გერმანული სამხედრო ჰოსპიტალი გახსნა, რომლის ისტორიასაც დაინტერესებულ მკითხველს მომავალში გავუზიარებთ. ორ ქვეყანას შორის თანამშრომლობა მოიცავდა არა მხოლოდ სამთავრობო დონეს. პოლიტიკურად და საზოგადოებრივად აქტიურმა მოქალაქეებმაც გამოიჩინეს რამდენიმე ინიციატივა და მაგ. 1918 წლის ივლისში ქართულ-გერმანული კულტურული საზოგადოება დააფუძნეს, საკმაოდ შორსმიმავალი მიზნებით.

იმედებითა და სხვადასხვა გათვლით წამოწყებული ამ პროექტების ნაწილი გერმანიის კავკასიური მისიის გასვლისთანავე შეჩერდა, ნაწილი მოგვიანებით ბოლშევიკური ოკუპაციის გამო შეწყდა და ოციანი წლების ბოლომდე მხოლოდ მცირე ნაწილმა გაძლო, თუმცა შემდეგ უკვე ვეღარ გაუმკლავდა საბჭოთა სისტემის წნეხს (რომელიც რიგ შემთხვევებში გამოხატულად ანტიგერმანულ ხასიათს ატარებდა).

1918-1921 წლების ამ ორმხრივი კულტურულ-საზოგადოებრივი მოზაიკის ერთ-ერთ პატარა ნაწილს 1918 წელს გაჩენილი ქართულ-გერმანული სავაჭრო პალატაც წამოადგენს, რომლის შესახებაც მართალია, ბევრი არაფერია ცნობილი, მაგრამ მოყოლად მაინც ღირს.

ეკონომიკურ და სავაჭრო ურთიერთობებს ქართულ-გერმანულ ურთიერთობებში მნიშვნელოვანი როლი ეკავა. გერმანიის ინტერესში გარდა ვაჭრობისა და საქონლის გაცვლისა, წიაღისეული და სხვა სასარგებლო რესურსებიც შედიოდა. 1918 წელს გერმანიის კავკასიურ ექსპედიციას თან სამეურნეო განყოფილებაც მოჰყვა, რომელიც გრიბოედოვის № 18-ში განთავსდა. სამეურნეო განყოფილება ორ ქვეყანას შორის საქონლის გაცვლის საკითხებით იყო დაინტერსებული. გერმანიის არქივებმა შემოინახეს საინტერესო ანგარიშები, რომლებიც მისიის ეკონომიკური ჯგუფის მიერ მზადდებოდა და საქართველოს სამეწარმეო თუ სავაჭრო პოტენციალს აღწერდა.

გერმანული მხრიდან სამეურნეო და საქონლის გაცვლის საკითხებს - თილო ფონ ვესტერნჰაგენი (Thilo von Westernhagen) უძღვებოდა. იგიავსტრო-უნგრეთსა და გერმანიაში არსებული ზეთის კარტელის და ზოგადად, სხვადასხვა სახის მცენარეული ზეთის გატანის საკითხების მოსაწესრიგებლადაც იყო ჩამოსული. ომის დაწყებამდე ის სწორედ ზეთის საკითხებზე მუშაობდა პარიზსა და ლონდონში, ომის დროს კინიუ-იორკში ცხოვრობდა. ვესტერნჰაგენი ზოგადად დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა სამეურნეო საკითხებში[1].

სამთავრობო დონეზე მოლაპარაკებები რამდენიმე მთავარი ხაზით მიმდინარეობდა დასწორედ ამ თანამშრომლობის ფარგლებში, საგარეო საქმეთა სამინისტროს განკარგულებით შეიქმნა - „საქართველოს და გერმანიის შუა საქონლის გამცვლელი კომისია“, რომელშიც საქართველოს ინტერესებს ეროვნული საბჭოს წევრი პეტრე სურგულაძე წარმოადგენდა[2]. კომისია საქართველოსა და გერმანიას შორის ვაჭრობის საკითხებით უნდა ყოფილიყო დაკავებული. მის მუშაობაში ჩაერთვნენ ვაჭრობა-მრეწველობის მინისტრის მოადგილე გიორგი ნიკოლაძე, ვაჭრებისგან ალექსანდრე ჯაბადარი (რომელიც ამავდროულად თბილისის ვაჭარ-მრეწველთა კავშირის თავმჯდომარე იყო) და კოოპერატორებისაგან ვინმე გოგებაშვილი[3].

გერმანიის სამეურნეო დელეგაციისა და ერთობლივი საქონლისგაცვლის კომისიის გარდა, ივლისში საზოგადოების წარმომადგენლების მიერ ქართულ-გერმანული სავაჭრო პალატაც დაფუძნდა; 30 ივლისს გამართულ წევრთა საერთო კრებაზე აირჩიეს პალატის საბჭო (კონსტანტინე დიმიტრის ძე აბხაზი, ე.ა. ვაკანო, რაჟდენ დათეშიძე, ალექსანდრე ჯაბადარი, გიორგი ევანგულოვი, ნიკოლოზ იოსელიანი, რ.კ. კაიზერი, ა.ა. ქავთარაძე, იასონ ლორთქიფანიძე, ო.გ. მაზმანოვი, იური ფაღავა, მიხეილ სუმბათაშვილი, არტემ სეილანოვი, პ.ი. სოსინი, ვ.ო. ტერ-ზახაროვი, ნიკოლოზ წვერავა, აკაკი ხოშტარია, გ.გ. შადინოვი, ი.მ. შტრანგი), თავმჯდომარე - აკაკი ხოშტარია, თავმჯდომარის მოადგილეები - კონსტანტინე აბხაზი, გიორგი ევანგულუვი, მიხეილ სუმბათაშვილი, არტემ სეილანოვი და საქმეთა მმართველი - დ.ა. ქორქია.[4]

ქართულ-გერმანული სავაჭრო პალატის მიზანი იყო საქართველოსა და გერმანიის სამეურნეო დაახლოება საერთო სავაჭრო-სამრეწველო ინტერესების ნიადაგზე. ამ მიზნის მისაღწევად პალატა გეგმავდა, მუდმივი კავშირი ჰქონოდა კავკასიის სავაჭრო და სამრეწველო ორგანიზაციებთან, აგრეთვე საქართველოს სავაჭრო და სამრეწველო დაწესებულებასთან და ამგვარად შეეწყო ხელი გერმანიასა და საქართველოს შორის ვაჭრობა-მრეწველობის განვითარებისათვის. პალატა მიზნად ისახავდა საქართველოს მთავრობისათვის გაეცნო საზოგადოებისა და კერძო დაწესებულებების სავაჭრო-სამრეწველო ინტერესები; ის აპირებდა თემატური გამოცემების ბეჭდვას, ვაჭრობა-მრეწველობის სტატისტიკის თავმოყრას. ასევე იგეგმებოდა შესაძლო საექსპორტო საქონლის კონკურსები, მუდმივი და დროებითი გამოფენები, საჭიროების შემთხვევაში - მუზეუმების ან სპეციალური ბიბლიოთეკების დაარსება.

„როგორც წესდებიდან სჩანს ამ ახლად დაარსებულ ქართულ-გერმანულ სავაჭრო პალატას ჩვენი ქვეყნისთვის ფრიად სასარგებლო და საჭირო საქმის გაკეთება დაუსახავს მიზნად. ვუსურვებთ რომ პირველი ნაბიჯი მეტად მტკიცედ და ამ საქმისადმი სიყვარულით გადაედგას, რომ სასურველი შედეგი მოეტანოს ჩვენი რესპუბლიკის საკეთილდღეოთ და ამისი ეკონომიური პირობების ასაყვავებლად.“[5] − წერდა გაზეთი სახალხო საქმე, 1918 წლის აგვისტოში.

აგვისტოში იგეგმებოდა გერმანიაში ვაჭარ-მრეწველთა დელეგაციის გაგზავნა. მთავრობის დავალებით დელეგაციის წევრი იქნებოდა მიხეილ სუმბათაშვილიც, რომელიც თან ქართულ-გერმანული სავაჭრო პალატის წევრიც იყო. დელეგაციაში საქონლის გაცვლის კომისია სხვადასხვა კანდიდატს მოაიზრებდა. მაგ. კომისია სთავაზობდა აფთიაქართა კავშირს, დელეგაციის შემადგენლობაში ერთი კანდიდატი გაეთვალისწინებინათ, რომელიც გერმანიაში მედიკამენტების შერჩევა-შეძენის საკითხით დაკავდებოდა. ზოგადად, დელეგაციის შემადგენლობა, მისია და მივლინება ცალკე საკვლევი და მოსაყოლი ამბავია და სამომავლოდ მოვიტოვებთ. ის კი აშკარაა, რომ ქართულ-გერმანული სავაჭრო პალატა აქტიურად ჩაერო საერთო სავაჭრო და სამრეწველო ფუსფუსში, რაც იმხანად ქვეყანაში შეინიშნებოდა.

სუმბათაშვილს კი გერმანიაში დიდი მისია ეკისრებოდა, კერძოდ, მას სამთავრობო დავალებით გერმანიის ვაჭრობა-მრწეველობის წრეებისათვის საქართველოს ეკონომიური მდგომარეობა და პოტენციალი უნდა გაეცნო; ასევე გარკვეულიყო და შეესწავლა გერმანიის ბაზრის თავისებურებები, საქართველოსა და გერმანიას შორის საქონლის გაცვლის პირობები და რაც მთავარია,მასვე დაევალა რომ - „დააწესოს ბერლინში გერმანულ-ქართული სავაჭრო პალატა, რომელიც ხელს შეუწყობს ორივე სახელმწიფოს ეკონომიკურად დაახლოებას ვაჭრობა-მრეწველობის ინტერესების ნიადაგზე“.[6] აი, ასეთი შორს მიმავალი და საკმაოდ ამბიციური გეგმები არსებობდა ორ ქვეყანას შორის თანამშრომლობის კუთხით.

გერმანელების ჩართულობასა და დაინტერესებას სამეურნეო და სავაჭრო საკითხებით ბევრი სკეპტიკურად უყურებდა და ბევრიც კრიტიკოსი ჰყავდა. თილო ფონ ვესტერნჰაგენს არამხოლოდ ზოგადად თანამშრომლობის ფარგლების შესახებ, არამედ საკმაოდ დეტალურად უწევდა კომენტარების გაკეთება და განმარტება არსებული ეჭვების გასაქარწყლებლადაც. მაგ. ამიერკავკასიის ერთადერთმა გერმანულენოვანმა გაზეთმა „Kaukasische Post“, (#53, 11.09.18) გამოაქვეყნა ვრცელი მასალა „საქართველოს დიდი სამეურნეო მომავალი“, სადაც ვესტერნჰაგენი გაზეთის რედაქტორის შეკითხვებს პასუხობდა და აღნიშნავდა, რომ გერმანელები საქართველოში იმიტომ კი არ ჩამოსულან, რომ მისი რესურსები გაზიდონ და ქვეყანა შემდეგ ბედის ანაბარა მიატოვონ, როგორც ამას გერმანიის იმჟამინდელი მტრები ამტკიცებდნენ, არამედ იმიტომ, რომ საფუძველი ჩაუყარონ ორმხრივ ინტერესზე დაფუძნებულ თანამშრომლობას, ინიციატივებს და რაც მთავარია, რეგიონში მშვიდობის დამყარებას.მისი აზრით, საქართველო უსაზღვროდ მდიდარ ქვეყანას წარმოადგენდა მიწის ნოყიერებისა და წიაღისეულის თვალსაზრისით და ამ სიმდიდრეს ხალხის ყველა ფენისთვის კეთილდღეობის მოტანა შეეძლო. სწორედ ბუნებრივი რესურსებით იყო დაინტერესებული გერმანია, რომელიც თავის მხრივ საქართველოს იმ პროდუქციით უზრუნველყოფას ჰპირდებოდა (საქონლის გაცვლა), რომელიც ქვეყანას სასიცოცხლოდ ესაჭიროებოდა.

ვესტერნჰაგენის მტკიცებით, საქართველოსთვის საჭირო ყველა პროდუქტი გერმანიაში მოიპოვებოდა ან შეიძლება დამზადებულიყო, რადგან გერმანულ ქარხნებს მუშაობა ომის მსვლელობის დროსაც არ შეუჩერებიათ. ის მიიჩნევდა, რომ ამ ქარხნების ნედლეულით უზრუნველყოფა საქართველოს შეეძლო; იგი ამიერკავკასიის რეგიონის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ მდგომარეობას ჯერ კიდევ არ აფასებდა მაღალი სანდოობით და სამეურნეო ურთიერთობების შეუფერხებელი განხორციელებისათვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ინსტრუმენტად გერმანულ-კავკასიური სავაჭრო ბანკის დაფუძნებას მიიჩნევდა.[7] გერმანულ-კავკასიური ბანკის ამბავს, ჩვენი არქივის მკითხველებს წლის მანძილზე გავაცნობთ.

„არავის არ შეუძლიან უარყოს ის გარემოება, რომ საქართველოს მომავალი ბრწყინვალე ბედს უქადის“ - დასძენდა თილო ფონ ვესტერნჰაგენი გაზეთთან ინტერვიუში. განწყობა ნამდვილად ოპტიმისტური იყო და ინტენსიური ზაფხულის შემდეგ -საზეიმოც კი. რატომაც არა, ხუმრობა ხომ არ იყო ამდენი პროექტის წამოწყება, თანამშრომლობის ფართო ფუნდამენტის გაჭრა და რიგი ინიციატივების ფეხზე დაყენება... ივლისში დაფუძნებულ თბილისის რეალურ გიმნაზიაში 15 ოქტომბერს სწავლა დაიწყო. პირველ ნაკადი 33 მოსწავლისგან შედგებოდა. ცალკე ქართულ-გერმანული კულტურული საზოგადოება ცდილობდა ფართო საგანმანათლებლო საქმიანობის გაშლას და ცალკე სავაჭრო-სამრეწველო კავშირები იკრებდა ძალას.

27 ოქტომბერს, კიდევ ერთი ერთობლივი ღონისძიება გაიმართა:

„კვირას, 27 ოქტომბრის დღის 12 საათზე საქართველოს ჯარის სამუსიკო საქმეთა გამგის და მთავარი ლოტბარის კ.ფოცხვერაშვილის ხელმძღვანელობით გაიმართება პირველად ტფილისში ქართულ-გერმანული სამხედრო-სანიმუშო კონცერტი. დამკვრელთა დასების ცალ-ცალკე გამოსვლის შემდეგ, ქართულ-გერმანელთა მრავალრიცხოვანი ორკესტრი (100 კაცი) კ. ფოცხვერაშვილის ლოტბარობთ შეასრულებს ქართული სამხედრო მუსიკის სანიმუშო პიესებს; შესრულებული იქნება სხვათა შორის კ.ფოცხვერაშვილის მიერ ახლად შემუშავებული ძველი ქართული ჰიმნები, იამბიკოები, მუნასიპები, ქებადები და სხვ. პროგრამაში შედის აგრედვე ახლად გაორკესტრებით ქართული ჰიმნი, ლაშქრული, ლოცვა ქართველი ერისა, თავისუფლების მარში, არმაზის ჰიმნი „კერპთა დამხობის“ ოპერიდან და სხვანი. დასასრულ დაიდგმება საუცხოო აპოთეოზი: ცხოველი სურათით აღიმართება თავისუფალი საქართველოს ძეგლის პროექტი.“ - წერდა გაზეთი სახალხო საქმე(# 367).

მომავლის იმედები, აქტიურ ფაზაში შესული მრავალდარგობრივი თანამშრომლობა და საზეიმო განწყობა პირველ მსოფლიო ომში გერმანიის დამარცხებამ შეცვლა. ნოემბერში გერმანულმა ჯარებმა კავკასიის დატოვება დაიწყეს. სულ რამდენიმე თვის წინ დიდი ენთუზიაზმით დაფუძნებულმა ქართლ-გერმანულმა კულტურულმა საზოგადოებამ მოქმედება დროებით შეაჩერა.

რაც შეეხება ქართულ-გერმანულ სავაჭრო პალატას, კვლევის ამ ეტაპზემხოლოდ ის ვიცით, რომ მისი წარმომადგენლები ჩართულნი იყვნენ სექტემბერში[8] გერმანიის დელეგაციის ინიციატივით, საქონლის გაცვლის კომიტეტთან დაარსებული მუდმივი „მომმზადებელი კომისიის“ მუშაობაში, გერმანიის სამეურნეო კომისიის წარმომადგენლებთან ერთად. მომმზადებელი კომისიის ამოცანას წარმოადგენდა იმის დადგენა, თუ რა და რამდენი საქონელი და რა ფასად უნდა გასულიყო საქართველოდან და ისიც, თუ რამდენად აუცილებელი იყო საქართველოში ამა თუ იმ საქონლის შემოტანა.

რამდენადაც ნომებრიდან საქართველოში და მთლიანად სამხრეთ კავკასიაში გერმანიასთან დაკავშირებული ინიციატივებს არცთუ სახარბიელო დრო დაუდგა, ქართულ-გერმანულმა სავაჭრო პალატამაც დიდი ალბათობით მუშაობა შეაჩერა. საქონლის გაცვლასა და სხვა მასშტაბურ პროექტებზე ლაპარაკიც ზედმეტია. იმხანად მუშაობა მხოლოდ თბილისის გერმანულმა გიმნაზიამ და თბილისის გერმანულმა სამხედრო ჰოსპიტალმა განაგრძო, ისიც დროებით.

P.S. უფრო საფუძვლიან კვლევას ქართულ-გერმანული კულტურულ-საგანმანათლებლო თუ საზოგადოებრივი ინიციატივებისა და პროექტების შესახებ, 2021-ში შევთავაზებთ მკითხველს კრებულში „ქართულ-გერმანული მოზაიკა 1918-1921“, რომელსაც საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია პარტნიორ ორგანიზაციებთან ერთად ამზადებს.

[1] საქართველოს რესპუბლიკა, # 41, 13.09.1918 გვ. 3

[2] საქართველოს რესპუბლიკა, # 5, 30.07.1918

[3] იქვე

[4] იქვე

[5 ]საქართველოს რესპუბლიკა, # 19, 17.08.1918

[6] საქართველოს რესპუბლიკა, # 5, 30.07.1918

[7] საქართველოს რესპუბლიკა # 55, 02.10.18

[8] საქართელოს რესპუბლიკა, # 38, 10.09.18