“ამასობაში მომცეს ნაკაზანია. დილით ჩაი, საღამოზე ჩაი. სადილად მხალის ფოთოლი და ნახეუარი გირვანქა პური დღეში. ასთე ვიყავით შეწუხებული მეტის მეტად. საყიდლად არაფელს არა იშოუნიდი. მერე ვიყავით დაღონებული მეტის მეტად მარა რა უნდა გვექნა” – ეს არის მცირე ამონარიდი დღიურიდან, რომელიც უკვე ასი წელია ტილოს პატარა ტომსიკაში რამდენიმე ფოტოსთან და საფოსტო ბარათთან ერთად ინახება. დღიურიდან ბევრი არაფერია შემორჩენილი – მხოლოდ რამდენიმე ფურცელი, სადაც 1910-იანი წლებში, ჯერ პირველ მსოფლიო ომში წასვლისა და შემდეგ გერმანიაში ტყვედ ყოფნის შესახებ, ჩემი დიდი ბაბუა, მალხაზ ჯანაშია ჩანაწერებს აკეთებდა.

მალხაზ ჯანაშია (დგას მარცხნივ).

ტილოს ტომსიკა, რომელიც არაერთი ადამიანის პირად ტრაგედიას იტევს, რამდენიმე წლის წინ მარტვილში, სოფელ თამაკონში მცხოვრებმა ბებიამ (დედის მხრიდან) თბილისში გამომატანა. მითხრა, რომ დღიურისა და ფოტოების ის ფრაგმენტები მაინც შემენახა და გავფრთხილებოდი, რომელიც 100 წლის ისტორიას იტევდა და რომელიც, სამწუხაროდ, დროის დინებას დაუზიანებლად ვერ გადაურჩა.

დღიურის შემორჩენილ ნაწილში აღწერილია სენაკის გავლით საომრად წასვლის დეტალები, ტყვედ ყოფნის ეპიზოდები, ასევე, ცნობები რუსეთის იმპერატორის ჩამოგდებისა და მოსოფლიოში მიმდინარე სხვა მოვლენების შესახებ. თუმცა, არ არის ჩემთვის და ალბათ, მისთვისაც ყველაზე მნიშვნელოვანი ამბები – დეტალები გერმანელი ცოლისა და გერმანიაში დაბადებული შვილების შესახებ, რომლებიც მას საქართველოში დაბრუნების შემდეგ საერთოდ არ უნახავს. მისი პირადი ტრაგედიაც უკვალოდ ჩაიკარგა საბჭოთა რეჟიმის ჯურღმულებში.

მალხაზ ჯანაშიას მოგონებების ფრაგმენტები.

ის, რაც მალხაზ ჯანაშიას შესახებ ვიცი, არის ბებიაჩემის (მალხაზის რძლის), დედაჩემისა და სხვა ნათესავების მიერ ზეპირად გადმოცემული ამბები, რომელსაც ბევრი დეტალი, ბევრი ფაქტი აკლია. შეიძლება, რაღაც დეტალები ინტერპრეტირებულიც კი არის, რადგან ეს ყველაფერი ჯანაშიების ოჯახმა მხოლოდ ზეპირად შემოინახა – ზეპირად გადმოცეულ ისტორიას კი ასპროცენტიან სიზუსტეზე პრეტენზია ვერ ექნება.

რაც ზუსტად ვიცი, არის ის, რომ მარტვილში, თამაკონში, 1888 წელს დაბადებული მალხაზ ჯანაშია პირველ მსოფლიო ომში როგორც რუსეთის იმპერიის რიგითი ჯარისკაცი, ისე წაიყვანეს და გერმანიაში ტყვედ ჩავარდა. როგორც ტილოს ტომსიკაში შემორჩენილი საფოსტო ბარათიდან ვიგებ, მალხაზი გარკვეული პერიოდი ჰალბეს ტყვეთა ბანაკში, ბერლინთან ახლოს იმყოფებოდა.

დანარჩენი ცნობები ჩემი დიდი ბაბუის შესახებ, ზეპირადაა გადმოცემული. ამ ზეპირი ისტორიის მიხედვით, მალხაზ ჯანაშია რამდენიმე ქართველთან ერთად ტყვეთა ბანაკიდან გაიქცა და თავი მიმდებარე დასახლებას შეაფარა. არ ვიცი, როგორ, მაგრამ ის ერთმა ქალმა თავის სახლში დამალა. როდესაც გერმანელი სამხედროები გაქცეულ ტყვეებს კარდაკარ ეძებდნენ და ყველა სახლს ამოწმებდნენ, ამ გერმანელმა ქალმა ის საკერავი მანქანის ყუთში დამალა. სამხედროებმა ტყვე ვერ იპოვეს. მალხაზი გადარჩა. შემდეგ იყო სიყვარული და ორი შვილი, ბიჭები, რომელთა სახელები, სამწუხაროდ, არ ვიცი. ჩემი დიდი ბაბუის გერმანელი ცოლის სახელი კი, სავარაუდოდ, როზა როზენბერგი იყო.

რუსული არმიის სამხედრო ტყვეთა ჯგუფი გერმანულ ტყვეთა ბანაკში.

1910-იანი წლების მიწურულს, მაშინ, როცა პირველი მსოფლიო ომი დამთავრებული იყო და უკვე ტყვედყოფილი ქართველები თავისუფლად ცხოვრობდნენ, მათ გაიცნეს გერმანიაში მყოფი კონსტანტინე გამსახურდია. როგორც გადმოცემით ვიცი, მალხაზ ჯანაშია მასთან მეგობრობდა, ფოტოც ჰქონიათ გადაღებული. სამწუხაროდ, სხვა მნიშვნელოვან ამბებთან ერთად, ეს ფოტოც დაკარგულია. მალხაზი საქართველოში კონსტანტინესთან ერთად დაბრუნებულა.

მალხაზ ჯანაშიას შესახებ ინფორმაციის მოძიება აქ უკვე სხვა წყაროებითაც დავიწყე. მწერალი კონსტანტინე გამსახურდია 1910-იანი წლების მიწურულს ნამდვილად იმყოფებოდა გერმანიაში, სადაც იყო საქართველოს საელჩოს ატაშე. მან იმ დროს ორგანიზება გაუწია საქართველოში 3 ათასამდე ტყვედყოფილი ქართველის დაბრუნებას. სავარაუდოდ, მათ შორის უნდა ყოფილიყო მალხაზიც.

მალხაზ ჯანაშიას სამშობლოში დაბრუნება მისთვის და გერმანიაში მყოფი მისი ცოლ-შვილისთვის საბედისწერო აღმოჩნდა. საქართველოს დამოუკიდებლობა ხანმოკლე აღმოჩნდა, დაიწყო საბჭოთა ოკუპაცია და მასთან ერთად, მალხაზის პირადი ტრაგედიაც. მას, ცხოვრების არცერთ ეტაპზე, საბჭოთა რეჟიმმა არ მისცა შესაძლებლობა, როგორც მინიმუმ, მიმოწერა მაინც ჰქონოდა ოჯახთან, რომ არაფერი ვთქვათ ნახვაზე. მალხაზმა წლების შემდეგ თავის მშობლიურ მარტვილში ახალი ოჯახი შექნა, თუმცა საკუთარი შვილები არ ჰყოლია – ის ძმის შვილებს ზრდიდა.

როგორც დედაჩემის დედისგან ვიცი, 1960-იანი წლების მიწურულსა და 1970-იანი წლების დასაწყისში, უკვე ღრმად მოხუცი მალხაზი თავისი გერმანელი ცოლისგან აქტიურად იღებდა წერილებსა და უკვე გაზრდილი შვილების ფოტოებს. ისინი უყვებოდნენ თავიანთ ამბებს და ითხოვდნენ პასუხს, მაგრამ უშედეგოდ. უშედეგოდ, რადგან გერმანიიდან მიღებულ წერილებს თან ახლდა გაუთავებელი კითხვები იმდროინდელი საბჭოთა უშიშროების სამსახურიდან და ნებისმიერი სახის კონტაქტის აკრძალვა. 70-იანი წლების მიწურულს მალხაზ ჯანაშია ისე გარდაიცვალა, რომ გერმანიაში მცხოვრებ ოჯახს ხმა ვერ მიაწვდინა. კვალი მის ოჯახთან კი საბოლოოდ დაიკარგა საბჭოთა რეჟიმის ბნელ ლაბირინთებში.

ძალიან რთულია გადმოსცე, როგორ შეცვალა და გაანადგურა საბჭოთა რეჟიმმა მალხაზ ჯანაშიას, მისი პირველი ცოლისა და შვილების პირადი ცხოვრება, როგორ წაშალა ყველაზე მყარი კავშირები ოჯახის წევრებს შორის ისე, თითქოს ეს კავშირი არც არასდროს ყოფილა. ალბათ, მხოლოდ მსგავს სასტიკ რეჟიმებს შეუძლიათ წაშალონ ადამიანის ცხოვრება ისე, რომ მისგან არაფერი არ დარჩეს, გარდა ტილოს ტომსიკაში დამალული რამდენიმე გაცრეცილი ფოტოსა და დღიურის გახუნებული ფურცლებისა.