საქართველოს ევანგელიურ-ლუთერული ეკლესია 1818 წელს დაფუძნდა, როცა ვიურტემბერგიდან ჩამოსულმა გერმანელმა კოლონისტებმა საქართველოში ლუთერული სამრევლოები დააარსეს.

მე-18 საუკუნის დასასრულსა და მე-19 საუკუნის დასაწყისში საქართველო თანდათან ექცევა რუსეთის ძალაუფლების ქვეშ და მისი პროტექტორატი ხდება. გერმანელები რუსეთის სხვადასხვა ტერიტორიებზე მანამდეც სახლდებოდნენ, თუმცა ყველაზე დიდი ჩამოსახლების ტალღა იმპერატორ ეკატერინა II-ს 1763 წლის ცნობილ მანიფესტს უკავშირდება: ძალაუფლების გამყარებისთვის და რუსეთის ეკონომიკური განვითარების ხელშესაწყობად მდინარე ვოლგის ნაპირებზე გერმანელები უნდა დასახლებულიყვნენ.

პოლიტიკური არასტაბილურობის, შვიდწლიანი ომისა და შიმშილის პირობებში გერმანელი კოლონისტებისთვის მომხიბვლელი აღმოჩნდა ის პირობები, რომლებსაც მათ აქ სთავაზობდნენ: რელიგიური თავისუფლება, გადასახადებისგან გათავისუფლება, უპროცენტო სესხი, სამხედრო სამსახურისგან გათავისუფლება, საკუთარი სათემო და სასკოლო მმართველობა და თითოეული ოჯახისთვის გამოყოფილი მიწის ნაკვეთი.

ამას ემატებოდა საეკლესიო უკმაყოფილება და რელიგიური იმედები, რომლებიც პიეტიზმით იკვებებოდა. ეს განსაკუთრებით შეეხო ვიურტემბერგს, სადაც მე-19 საუკუნის დასაწყისში აღმოსავლეთში გადმოსახლების მსურველთა ჯგუფები ჩამოყალიბდა. სწორედ მათ პირველებმა ჩამოიტანეს სამხრეთ კავკასიაში ლუთერული აღმსარებლობა.

1816 წელს ვიურტემბერგში მეღვინე გეორგ ფრიდრიჰ ფუქსის გარშემო შეკრებილი მცირე ჯგუფი კავკასიისკენ გზას დაადგა. ფუქსი თეოლოგიურად დაინტერესებული ადამიანი იყო, რომელიც ლოცვისთვის ხალხს კრებდა და ამის გამო ეკლესიასთან და სახელმწიფოსთან უსიამოვნება ჰქონდა. გადმოსახლება რეპრესიების თავიდან აცილების საუკეთესო გზა იყო. მას 30-40 ოჯახი წამოყვა. 1817 წლის გაზაფხულზე კი მეორე ჯგუფი დაადგა გზას, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში იკრიბებოდა და ემზადებოდა. რუსი დესპანის წერილში მოგვიანებით საუბარია 963 ოჯახზე 5508 ადამიანით. 1818 წლის გვიან შემოდგომაზე თბილისში 400 ოჯახი ჩამოდის - დასუსტებული, დასნეულებული და მცირე ქონების პატრონი.

აქედან იღებს დასაბამს სამხრეთ კავკასიაში შვაბური დასახლებები ალექსანდერდორფი (დღევანდელი დიდუბე თბილისში), ელიზაბეტტალი (ასურეთი), კატარინენფელდი (ბოლნისი), მარიენფელდი (სართიჭალა), პეტერსდორფი (მდ. იორის ნაპირებზე), ნოი-ტიფლისი, ანენფელდი (შამქორი/აზერბაიჯანი) და ჰელენენდორფი (გოიგოლი/აზერბაიჯანი). ადგილობრივ მოსახლეობასთან კონტაქტის დამყარება ახლად ჩამოსახლებული გერმანელების ინტერესში არ შედიოდა, ასე შეიქმნა დასახლებები და კოლონიები. ლუთერული მრევლის მრწამსის ჩამოყალიბებაში განსაკუთრებული წვლილი მიუძღვოდა იოჰან ბერნჰარდ ზალტეტს. მისიონერი ბაზელიდან სომხეთში მიემართებოდა, მაგრამ მისმა ღვთისმსახურებებმა და ბიბლიის გაკვეთილებმა იმდენად დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა, რომ ის აღარ გაუშვეს და 1825 წელს ზალტეტი საქართველოს მრევლს უფროსი პასტორის რანგში ჩაუდგა სათავეში.

გერმანული წარმოშობის კოლონისტების რიცხვი მე-19 საუკუნის ბოლოსთვის 35.000 – 40.000-მდე გაიზარდა. ლუთერული ეკლესია გერმანელი კოლონისტების საზოგადოებრივი ერთობის ელემენტს და სოციალური და კულტურული ცხოვრებისთვის მაინტეგრირებელ ძალას წარმოადგენდა. დიდ როლს ასრულებდა გერმანული ენაც. შედეგად, “ლუთერული” ბოლო დრომდე “გერმანულის” სინონიმად გამოიყენებოდა.

თბილისის ლუთერული ეკლესია - "კირხე", კირხეს (კიროჩნის, ამჟამინდელი მარჯანიშვილის) და მიხეილის (ამჟამად აღმაშენებლის) პროსპქტის გადაკვეთაზე. დაანგრიეს 1940-იან წლებში.

პასტორი რიჰარდ მაიერი.

საბჭოთა კავშირის შექმნის შემდეგ ეკლესიებთვის სიტუაცია სულ უფრო რთულდებოდა. 1929 წლის 8 აპრილს გამოიცა კანონი, რომლის თანახმადაც ეკლესიებისა და რელიგიური გაერთიანებების ქონება სახელმწიფო საკუთრებად გამოცხადდა. ეკლესიებს დევნიდნენ, საეკლესიო ცხოვრება კი ნელ-ნელა ქრებოდა. 1937 წელს სტალინისტურმა რეპრესიებმა პიკს მიაღწია. ამის შემდეგ ევანგელიურ-ლუთერული ეკლესია და სამრევლოები ფაქტობრივად განადგურდა. მღვდლები და სამრევლოების თავმჯდომარეები დააპატიმრეს, გადაასახლეს ან დახვრიტეს. 1941 წლის 8 ოქტომბერს საბჭოთა ხელისუფლებამ გამოსცა განკარგულება „საქართველოს, სომხეთისა და აზერბაიჯანის საბჭოთა რესპუბლიკების ტერიტორიებიდან გერმანელების გადასახლების შესახებ“. სამხრეთ კავკასიიდან 45.000-ზე მეტი ადამიანი ციმბირისა და ყაზახეთის შრომის ბანაკებში გადაასახლეს.

ელიზაბეთტალის (ასურეთის) ლუთერანული ეკლესია დახურვის შემდეგ. 1930-იანი წლები.

კატერინენფელდის (ლუქსემბრუგის, ბოლნისის) ყოფილი ეკლესია. ამჟამად სპორტული დარბაზი.

სარწმუნოება დაფარულად განაგრძნობდა არსებობას მიუხედავად იმისა. შრომის ბანაკებში ჩუმად ლოცულობდნენ და ღვთისმსახურებებსაც აღავლენდნენ. სტალინის გარდაცვალების შემდეგ აკრძალვები შესუსტდა. ნებადართული იყო სამრევლოების დაარსებაც კი, მაგრამ გერმანელებს არ ჰქონდათ პირვანდელ დასახლებებში დაბრუნების უფლება. 1980-იან წლებში სიტუაცია გამოსწორდა, საბჭოთა კავშირში სულ უფრო მეტი სამრევლო რეგისტრირდებოდა. პოლიტიკური გარდატეხის და საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ისტორიაში ახალი თავი დაიწყო.

1991 წლიდან საქართველოშიც დაიწყეს შეკრება გერმანელების შთამომავლებმა ახალი იდენტობის ძიებაში, რომლის თავისუფლად განხორციელება შეიძლებოდა. ბევრისთვის გერმანული წარმომავლობა ლუთერული აღმსარებლობისგან განუყრელი იყო. იკვეთებოდა ლუთერული სამრევლო ცხოვრების მოთხოვნილება. ასე შეიქმნა პირველი სამრევლო თბილისში, რომელსაც მომდევნო წლებში ბოლნისის, ბორჯომის, გარდაბნისა და რუსთავის სამრევლოები შეემატა. საქართველოში ევანგელიურ-ლუთერული ეკლესიის აღორძინებაში გადამწყვეტი როლი ითამაშა თეოლოგიის პროფესორმა ზაარბრიუკენიდან დოქ. გერტ ჰუმელმა. უნივერსიტეტების პარტნიორობის ფარგლებში ის თბილისში ჩამოვიდა და დაფუძნების გზაზე მყოფ ევანგელიურ-ლუთერულ სამრევლოს დაუკავშირდა. ის სისტემატურად ჩამოდიოდა საქართველოში, ღვთისმსახურებებს და ბიბლიის გაკვეთილებს ატარებდა და ხალხს ნათლავდა. საპენსიო ასაკის დადგომისთანავე გერტ ჰუმელი მეუღლესთან, ქრისტიანესთან ერთად თბილისში გადმოვიდა. აქ დიდი მხარდაჭერისა და ძალისხმევის წყალობით შესაძლებელი გახდა ძველი გერმანული სასაფლაოს ნაწილის მოპოვება, სადაც მან ეკლესია და სამრევლო-დიაკონური ცენტრი ააშენა, რომლებიც 1997 აკურთხეს.

მემორიალი ბოლნისში.

ევანგელიურ-ლუთერული ეკლესია საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში 600 წევრს ითვლის და 7 სამრევლოს აერთიანებს: თბილისში (350 წევრი), ბაქოში/აზერბაიჯანი (80 წევრი), რუსთავში (50 წევრი), სოხუმში (40 წევრი), ბოლნისში (30 წევრი), ბორჯომსა (25 წევრი) და გარდაბანში (15 წევრი). წელიწადში ორჯერ პასტორი თბილისიდან ატარებს ღვთისმსახურებას ერევანში (სომხეთი), სადაც ჯერ სამრევლო არ დაფუძნებულა. ეკლესიას ხუთი ორდინირებული პასტორი ჰყავს: ორი მამაკაცი და სამი ქალი, მათ შორის ერთი ქალი პასტორი ბაქოში. დანარჩენი ოთხი პასტორი სამრევლოებს თბილისიდან უწევს მზრუნველობას. საკუთარი, სამართლებრივად დამოუკიდებელი ევანგელიურ-ლუთერული დიაკონური საზოგადოება საქართველოში ამუშავებს 12-ადგილიან მოხუცებულთა თავშესაფარს, ორ გაჭირვებულთა სასადილოსა და ორ სოციალურ სადგურს, 2013 წლიდან კი შინ მოვლის დიაკონურ სამსახურს ქალაქ თბილისის მხარდაჭერით.