1919 წლის 3 ოქტომბრის № 222 გაზეთში „საქართველოს რესპუბლიკა“ (იმავე დღეს გაზეთში „საქართველო“ და სხვა გაზეთებშიც), მოკლე განცხადება გამოქვეყნდა:

„გერმანიის მთავრობამ წინადადება მისცა საქართველოს მთავრობას 300 მოწაფე გაგზავნოს გერმანიაში. მოწაფეებს გაანაწილებენ სხვადასხვა სკოლებში, სადაც გერმანიის მთავრობის ხარჯზე ისწავლიან.“

ესაა და ეს. მეტ ინფორმაციას განცხადება არ შეიცავს, თუმცა საქართველოს ეროვნული არქივის საისტორიო განყოფილებაში ინახება საქმე (ფონდი # 1935, საქმე 572) სახელწოდებით - „განცხადებები სწავლის მისაღებად გერმანიაში გაგზავნის თხოვნების შესახებ“. საქაღალდე საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სახალხო განათლების სამინისტროში შესულ 34 წერილს აერთიანებს. ამ საარქივო საქმის გაზიარებისთვის, საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია და ქართულ-გერმანული მეხსიერების ციფრული არქივი მადლობას უხდის ისტორიკოსს და მკვლევარს, თელავის უნივერსიტეტის პროფესორს, ბატონ თენგიზ სიმაშვილს.

ჩვენთვის უცნობია, როგორ მოხვდა განცხადება პრესაში. ის კი ვიცით, რომ სახალხო განათლების სამინისტრო გამოხმაურებებსა და თხოვნებს იღებდა მის გამო, თუმცა არაფერი იცოდა აღნიშნულ ინიციატივაზე.

თხოვნებით „შეწუხებულმა“ სახალხო განათლების სამინისტრომ, 22 ოქტომბრის (№ 238) „საქართველოს რესპუბლიკაში“, განცხადება გამოაქვეყნა და 3 ოქტომბერს გავრცელებული ინფორმაცია უარყო:

ცნობა, რომელიც ადგილობრივ გაზეთებში იყო მოთავსებული, თითქოს გერმანიის მთავრობას შეეთავაზებინოს საქართველოს მთავრობისათვის 300 მოწაფის გერმნიაში სასწავლებლად გაგზავნა, სიმართლეს არ შეეფერება და მორიგ ჭორად უნდა ჩაითვალოსო.

მართლაც, 1919 წლის ოქტომბერ-ნოემბერში შიდა პრობლემებით დახუნძლულ გერმანიას ალბათ სულაც არ ეცალა საქართველოდან ბავშვების წაყვანისა და მათზე ზრუნვისათვის. შეცდომა, სავარაუდოდ, იმან გამოიწვია, რომ ამავე პერიოდში საქართველოს რესპუბლიკის მთავრობის დაფინანსებით იგეგმებოდა სტუდენტების წარგზავნა საზღვარგარეთ განათლების მისაღებად, მათ შორის გერმანიაში.

მიუხედავად იმისა, რომ გერმანიის მთავრობის შეთავაზება ქართველი ბავშვების სასწავლებლად წაყვანაზე არ დადასტურდა, სამინისტროში იმხანად შესული თხოვნების მიმოხილვა მაინც საინტერესოა; ეს წერილები გადმოსცემენ განათლების მიმართ არსებულ იმჟამინდელ განწყობებს, სოციალურ პრობლემებს, სწავლის მოტივაციის მიზეზებს და ისიც საინტერესოა, თუ რომელი ქალაქები და მაზრები იყო აქტიური. ცხადია, მხოლოდ 34 შუამდგომლობა განზოგადებისა და დასკვნების გამოტანის საშუალებას ნაკლებად იძლევა, მაგრამ ეს წერილები დაწერიდან 100 წლის თავზე საინტერესო ისტორიული მასალაა და მკითხველს მაინც იმსახურებს.

შუამდგომლობას სამინისტროს სახელზე ან მშობლები, ან თავად მოსწავლეები წერდნენ. 1919 წლის ოქტომბრის დასაწყისში გახსნილი საქაღალდე ნოემბრის დასაწყისში დაიუხრა და გერმანიაში სწავლის სურვილის მქონდე შემდეგი პირების თხოვნები შემოინახა:

იმ პერიოდის ქუთაისს, მის საზოგადოებრივ, საგანმანათლებლო-კულტურულ ცხოვრებასა და ტრადიციას თუ გავიხსენებთ, რა გასაკვირია, რომ ამ ინიციატივაშიც ქუთაისი იყო უპირობო ლიდერი.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის „სახალხო განმანათლებელ“ (ასე წერდა ავტორი წერილში) მინისტრის სახელზე, ახალციხეში მცხოვრები ზაქარია ონოფრეს ძე ჯაფარიძის მიერ გაგზავნილი წერილი, სადაც ის მისი ორი შვილის, 1905 წელს დაბადებული განთიადისა და 1910 წელს დაბადებული ვახტანგის, გერმანიაში გაგზავნის შუამდგომლობას აყენებდა და ბოლოს დასძენდა:

„იმედი მაქვს, რომ თხოვნა ჩემი მიღებული იქმნება, რადგანაც ჩვენი სამესხეთო ძალზედ ჩამორჩენილი მხარეა სწავლა-განათლების მხრივ და მეორეც, ამ ორ უკანსაკნელ წლის ამბებმა ძალზედ ეკონიმიკურად დაგვცეს ძირს, მეტად ამ გაქცევ-გამოქცევამ გაგვაღარიბა და ჩვენი სამესხეთოს მდიდარი მხრისა აყვავება შეიძლება მხოლოდ სწავლით და ჩვენ საშვალება არა გვაქვს ჩვენს შვილებს მივცეთ განათლება არათუ საზღვარ გარეთ, არამედ აქვე და ჩემს უკანასკნელ ენერგიას ვახმარ ამათ.“

განთიადი ზაქარიას ასული ჯაფარიძე ერთადერთი გოგონაა ამ სიაში.

თხოვნათა უმრავლესობის მოტივი სიღარიბე და თან სწავლის დიდი სურვილია:

„დიდის გაჭირვებით და გიმნაზიის პედაგოგიურ საბჭოს ერთდროულ ნივთიერ დახმარებით, მოახწია ჩემმა შვილმა მიხეილ ნიკოს ძე შონიამ მე-VI კლასამდის; აწი კი მეტის მეტი სიღარიბის გამო იძულებული ვხდები გიმნაზიიდან გამოვიყვანო და სადმე ნოქრად დავაყენო. მას კი სწავლა და მეცნიერების შეძენა ძლიერ წყურია, მაგრამ ბედმა ისე დასაჯა, რომ მე არავითარი სახსარი არა მაქვს, საშუალო სასწავლებელი დავასრულებიო და მით უფრო უმაღლესი სწავლა მივაღებიო. ქუთაისში არაფელი გამაჩნია და დაქირავებულ სახლში ვცხოვრობთ. სოფლად კი ორი ქცევა მიწის მეტი არა მაქვს რა და იძულებული ვხდები ამ ზღაპრულ სიძვირეს დროს შვიდას (700 მ) მანეთიან ადგილზე დავდგე, რომ ჭადის ფული მაინც ვიშოვნო და ვარჩინო ცოლი და ორი შვილი. მძიმე მუშაობასაც ვერ ვუძლებ მეტის მეტი სიბერის გამო; უკვე სამოცდა თერთმეტი (71 წ) წლის კაცი ვარ; ამისათვის მოგმართავთ და გთხოვთ შეხვიდეთ როგორც ჩემს, ისე, ჩემი შვილის მდგომარეობაში და ჩარიცხოთ იმ მოწაფეთა სიაში, რომელნიც უნდა გაიგზავნონ გერმანიაში საშუალო და უმაღლესი სწავლის მისაღებათ.“ წერდა თედორე შონია.

მრავალშვილიანი და გაჭირვებული ოჯახიდან იყვნენ ძმები შავგულიძეებიც:

„მამა ჩვენს ელისე მოსეს ძე შავგულძეს ყავს შვიდი შვილი, ამათში ჩვენ მთხოვნელები ორი ვაჟი და ხუთი ქალი. დღეს დღეობით ყველა შვიდივენი ვსწავლობთ ქუთაისში სხვადასხვა სასწავლებელში. მამა ჩვენი ნაბოქაულარია და სამსახურის შოვნა ძლიერ გაუჭირდა. ასე რომ, აგერ სამი წელიწადი მიდის, რაც ის უადგილოთ არის . . . ჩვენი გამოკვება, ტან-ფეხი, წიგნების, რვეულების და სწავლის ფასების გადახდა და ატანა ძვირად უხდება მამა ჩვენს ...“

ცხადია, ორი შვილის გერმანიაში გაგზავნა დიდი შეღავათი იქნებოდა ოჯახისთვის. მაგრამ ის ფაქტი, რომ უმუშევრობის მიუხედავად, მამა შვიდივე შვილისთვის განათლების მიცემას ცდილობდა, როგორც წერილიდან ირკვევა სახლის დაგირავების ხარჯზეც კი, მიუთითებს ალბათ ეპოქის სულისკვეთებაზე და ძვირფას ღირებულებებზე.

ქუთაისში მცხოვრები ვარლამ ირემაშვილი, სამინისტროში გაგზავნილ წერილს ოჯახის გაჭირვების, მოხუცი მამის თითქმის ამაო ჯაფის აღწერით იწყებს

„რომელმაც იკისრა ჩემი სასწავლებელში გამოზრდა, მაგრამ ზღაპრულად ქცეული სიძვირის გამო და ისედაც მატერიალურათ მოკლებულმა ოჟახმა ვერ შეძლო ჩემი სწავლა-განათლების გზაზე დაყენება, მეხვევა უბედურება და იძულებული ვხდები გავანებო სწავლას თავი ოთხი წლის კურსის დამთავრებულმა და ვრჩები სამშობლოს კეთილდღეობის არა მეომრათ.“

ხოლო, ქართული გიმნაზიის მოწაფის მეექვსე კლასის მოსწავლე გიორგი კონსტანტინეს ძე დეკანოზიშვილი მინისტრს ასე მიმართვადა:

„მე სწავლის სურვილითა ვარ აღჭურვილი, ბატონო მინისტრო. მსურს, რაც შეიძლება მეტი სარგებლობა მოუტანო სამშობლოს და ამიტომ-კი ვიცი მეტი გამოცდილება-განათლებით შეიარაღებაა საჭირო. გავიგე, რომ გერმანელები ხელს უმართავენ ჩვენს ახალგაზრდობას, აპირებენ თურმე მათი გერმნიაში გაწვევას და გაწრთვნას. მე თუ იმათ რიცხვში მოვყვებოდი, თავს უბედნიერეს კაცად ჩათვლიდი. ამიტომ უმორჩილესათ გთხომთ, მიიღოთ ჩემი მუდარება სახეში და დასტური დასცეთ ჩემს ასეთს მისწრაფებას, რათა მეტი სწავლა-გამოცდილებით და განათლებით აღჭურვილმა, მეტი სარგებლობა მოუტანო საყვარელ სამშობლოსა და ნუგეში ვსცე ხუთი შვილით დატვირთულ ღარიბ დედმამას.“

ინდივიდუალურ შუამდგომლობებს შორის აღსანიშნავია ერთი წერილი, სადაც სიღნაღის მაზრის ერობის გამგეობა მიმართავს სახალხო განათლების სამინისიტროს და ცდილობს დეტალები დაადგინოს გამოცხადებული ინიციატივის შესახებ:

„როგორც პრესის საშუალებით გავიგეთ გერმანიის მთავრობიდან მოსვლია ჩვენ მთავრობას წინადადება, რათა უკანასკნელმა გაგზავნოს გერმანეთში 300 ბავში განათლების მისაღებად. სამაზრო ერობის გამგეობა გთხოვთ აცნობოთ მას რა პირობებში ან როდის იქნება განხორციელებული (რამდენ წლიანები, რა განათლებით და სხვა) ეს წინადადება (13.10.1919)“

სრულიად ახლადშექმნილი ადგილობრივი თვითმმართველობის მხრიდან ასეთი აქტიურობა და ინიციატივა დღევანდელი პერსპექტივიდან განსაკუთრებით დასაფასებელია.

ბლოგს კი თელავის მაზრის, სოფელ ქისტაურში მცხოვრები, თელავის უმაღლესი პირველდაწყებითი IV კლასის მოსწავლის, კონსტანტინე ლევანის ძე არისტოვის თხოვნით (09.10.1919) დავასრულებთ:

„ამ ორიოდე დღის წინეთ მე ამოვიკითხე გაზ. „რესპუბლიკაში“ , რომ გერმანიის მთავრობა თხოულობს საქართველოს შვილებს 300 ყმაწვილს მათ სკოლებში გასანაწილებლად, სადაც ისწავლიან და იცხოვრებენ მათივე სახაზინო ხარჯით. მოგახსენებთ, ჩემს აღტაცებას სამზღვარი აღარ აქვს ამის შემდეგ და ბევრი, რომ არ შეგაწყინოთ თავი, - გთხოვთ უმორჩილესად - მიიღოთ მოწყალება, - გამიწიოთ მამობრივი მზრუნველობა და ერთი 300-თაგანი მეც გამხადოთ ღირსი სასწავლებლად და თუ ვეღირსები თქვენს ყურადღებას - მაშინ ჩამრიცხოთ, თუ შეიძლება, პირველს გასაგზავნ პარტიაშივე. მოგახსენებთ კიდენ: მაქვს სურვილი ტეხნიკურ სწავლაგანათლების შეძენისა და მასთან ცოტა რამ ნიჭიც ამ მხრივ, თუმცა ცოტა პაწია ლექსების თხზვასაც ვახერხებ და მაქვს მზათ კიდეც ამგვარი რვეულიც დღესვე.

მთხოვნელი - პატარა მოქალაქე კოტე არისტოვი“