1936 წელს საბჭოთა ოფიციალურ პრესაში ხშირად გხვდება შემართება, რომ „მტრებს მოვამტვრევთ ღორულ დინგს“ ან „დაუნდობლად გავსრისოთ გველის წიწილები, ხალხის მტრები.“ თუმცა, საბჭოთა საქართველოს ხელისუფლება ამ პერიოდში მხოლოდ რეპრესიებით არ იყო დაკავებული; მედიაში ჩნდებოდა წარმატებული ისტორიები მილიონიან საბჭოთა კოლმეურნეობებზე. პრესა გვამცნობდა, რომ ისინი იდეალურად ასრულებდნენ მათზე დაკისრებულ მოვალეობას და კოლმეურნეობის ყველა წევრი თანაბრად და აქტიურად იყო ჩაბმული საერთო შრომაში. სამაგალითოდ მიიჩნეოდა გერმანელებით კომპაქტურად დასახლებულ სოფელ ასურეთის კოლმეურნეობა. მედია სიამაყით აქვეყნებდა ორდენოსანი ბრიგადირის, ერნსტ კუგელის ლავრენტი ბერიასადმი მიწერილ წერილს, სადაც ეწერა, რომ მათ სოფელში 138 ჰექტარზე ხარობს ვაზი, აქვთ მესაქონლეობის, მეცხენეობის, მეცხვარეობისა და მეღორეობის ფერმები, ღვინის დიდი სარდაფი. სამ მილიონს აღწევს მათი შემოსავალი.

ოფიციალური პროპაგანდის პარალელურად ამიერკავკასიის ფედერაციის ნაციონალურ საკითხთა კომიტეტი „ფრიად საიდუმლო“ მოხსენებაში უკმაყოფილო იყო ეთნიკური გერმანელების ჩაკეტილი ცხოვრების წესითა და მათი რელიგიურობის დონით - ლუქსემბურგში (დღევანდელი ბოლნისი):

„გერმანელები ეწევიან მებაღეობას, დილიდან საღამომდე მუშაობენ მინდორში, კვირის გარდა. კვირაობით გერმანელები არ მუშაობენ, ჩვეულებრივ ყველა ატარებს ჰალსტუხს. კვირაობით ქალები და კაცები იკრიბებიან ეკლესიაში და იქ გალობენ, ლოცულობენ. კაცებმა, ქალებმა და მათმა შვილებმა 10 წლის ასაკიდან უკვე იციან თურქული ენა. მიუხედავად ამისა, მათ მჭიდრო კავშირები არ აქვთ რომელიმე ერთან. ისინი არ არიან დაინტერესებულნი ახალი საბჭოთა ცხოვრებით. გერმანელი ახალგაზრდები არ შედიან კომკავშირში, მათ არაფერი იციან ახალი ყოფის შესახებ. გერმანელები ეწევიან ძალიან კარჩკეტილ ცხოვრებას.“

ლუქსემბურგის (ყოფილი კატარინენფელდი, ამჟამინდელი ბოლნისი) მოქალაქეები საპირველმაისო პიკნიკზე, 1938 წელი. ნათელა გრიგოლიას კოლექცია.

საბჭოთა კავშირის 1926 წლის მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის მიხედვით საქართველოს მთელს ტერიტორიაზე ცხოვრობდა 12 982 გერმანელი (6004 მამაკაცი და 6978 ქალი). მათი განსახლების არეალი საკმაოდ ფართო იყო.

ცხრილი № 1

ეთნიკური გერმანელი კოლონისტების მრავალშრიანი ისტორია საქართველოში 1941 წელს დასრულდა. 1941 წლის 21 ივნისს საბჭოთა კავშირსა და ნაცისტურ გერმანიას შორის დაიწყო ომი. გერმანელების დეპორტაცია ნაცისტური არმიის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების ზრდის პროპორციული იყო. რაც უფრო ღრმად იჭრებოდნენ სსრკ-ში ნაცისტები, მით უფრო ინტენსიური ხდებოდა გერმანელების გადასახლება. მართალია, საქართველოში ნაცისტები არ შემოსულან, მაგრამ ფრონტის ხაზზე გერმანელების დატოვება საბჭოთა ხელისუფლებას მართებულად არ მიაჩნდა. გერმანელი კოლონისტები კავკასიიდანაც გაასახლეს.

1941 წლის 8 სექტემბრის განკარგულებით, საბჭოთა კავშირის წითელი არმიიდან გამოიწვიეს ეროვნებით გერმანელი სამხედროები. 1941 წლის 8 ოქტომბრის წერილით ლავრენტი ბერიამ სახელმწიფო თავდაცვის კომიტეტის ხელმძღვანელი სტალინისაგან ითხოვა ნებართვა გერმანელთა გადასახლების შესახებ. წერილში აღნიშნულია, რომ ამიერკავკასიის სამივე რესპუბლიკაში ცხოვრობდა 48 609 გერმანელი.

ლუქსემბურგელი მოსწავლეები ექსკურსიაზე. ნათელა გრიგოლიას კოლექცია.

საქართველოში გადასახლებაზე პასუხისმგებლობა სსრკ-ს შინსახკომს დაეკისრა, გადასახლების ვადად განისაზღვრა 1941 წლის 15-30 ოქტომბერი. დეპორტაციის წარმატებით განსახორციელებლად შემუშავდა ბიუროკრატიული მექანიზმი, რომელშიც მონაწილეობას იღებდა სსრკ-ს რამდენიმე მმართველი ორგანო. დეპორტირებულთა გადაყვანა უნდა მომხდარიყო რკინიგზით, ან ზღვით კრასნოვოდსკამდე. გზათა სახალხო კომისარს დაევალა 15-დან 30 ოქტომბრამდე სათანადო რაოდენობის ვაგონებისა და ელმავლების მიწოდება. გადასახლებულთა კვებით უზრუნველყოფა უნდა მოეხდინა სსრკ-ს ვაჭრობის სახალხო კომისარიატს, სამედიცინო მომსახურების გაწევა-ჯანდაცვის სახალხო კომისარიატს. გადასახლების მთელი პროცესი უნდა განხორციელებულიყო შინსახკომის განსაკუთრებული ზედამხედველობითა და მეთვალყურეობით. პუნქტები, სადაც დეპორტირებულნი საკვებს მიიღებდნენ და ეშელონების გრაფიკიც მათთან უნდა ყოფილიყო შეთანხმებული. ყაზახეთის სსრკ-ს სარეზერვო ფონდიდან გამოიყო 3 მილიონი რუბლი დეპორტირებულთა კონტიგენტის მისაღებად. ყაზახეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის ხელმძღვანელობასვე დაევალა გადასახლებულთა მიღება, განსახლება და მათი საცხოვრებელი პირობებით უზრუნველყოფა.

გასახლების ოპერაციაზე პასუხისმგებლობა დაეკისრათ შესაბამისი რესპუბლიკების შინაგან საქმეთა სახალხო კომისრებს, საქართველოს შემთხვევაში, საქართველოს შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარს - აქვსენტი რაფავას.

დეპორტაციის დაწყების დროისათვის უნდა მომხდარი შინსახკომის მთელი ოპერატიული შემადგენლობის ინსტრუქტაჟი. მათ ევალებოდათ მოქმედება „ხმაურისა და პანიკის გარეშე“. ანტისაბჭოთა გამოსვლების ან შეიარაღებული წინააღმდეგობის შემთხვევაში „ჩეკისტებს“ ეძლეოდათ ნებართვა, მიეღოთ დაუმორჩილებელთა ლიკვიდაციისათვის აუცილებელი ზომები.

ფოტოები საქართველოს სსრ-დან დეპორტირებული გერმანელი მოქალაქეების პირადი საქმეებიდან. შსს აკადემიის არქივი (1-ლი განყოფილება, ყოფილი სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის არქივი).

ოპერატიული უბნების ხელმძღვანელები ოპერაციის დაწყებამდე ორი დღით ადრე ატყობინებდნენ მოსახლეობას მოსალოდნელი გადასახლების შესახებდა აცნობდნენ მათი გადასახლების წესსა და რიგს. ამასთან, არავითარ შემთხვევაში არ დაიშვებოდა მათი კოლექტიური შეკრებები და გადასახლებასთან დაკავშირებული საკითხების ერთობლივი განხილვები.

გასახლების პროცესში, შინსახკომის გარდა, მონაწილეობას იღებდა პარტიული აქტივიც. მათ ევალებოდათ მოსახლეობის ინფორმირება გადასახლების შესახებ. თუკი ოჯახის რომელიმე წევრი უარს იტყოდა გადასახლებაზე და გადავიდოდა არალეგალურ მდგომარეობაზე, ამაზე პასუხისმგებლობა ოჯახის უფროსს ეკისრებოდა.

დავით ალავერდაშვილის სტატიაში, რომელიც საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ჟურნალ „საარქივო მოამბეში“ გამოქვეყნდა, მითითებულია, რომ გადაასახლეს 5 226 ოჯახი, ტერიტორიული ერთეულების მიხედვით მათი სურათი ასე გამოიყურება (დავით ალავერდაშვილი. ცნობები ეროვნული ნიშნით გერმანელთა გადასახლების შესახებ. ჟურნ. „საარქივო მოამბე „ №2, 2008, გვ. 52-53)

ცხრილი № 2

ცხრილი №3

ცხრილი №4

გერმანელთა გადასახლების შემდეგ აუცილებელი იყო მათი ქონების ათვისება და საცხოვრებელი სივრცეების შევსება. აქ საქმეში ტრესტი "გრუზინპერესელენსტროი" ჩაერთო. მაშინ ტრესტს დაახლოებით იგივე ფუნქციები გააჩნდა, რაც დღეს სსიპ-ებს აქვთ.

გერმანელთა საცხოვრებელ ადგილებში კომპაქტურად ჩამოასახლეს ქართველები. დეპორტაციიდან ზუსტ ორ კვირაში ქალაქ ლუქსემბურგში დაიწყო კოლმეურნეების ჩამოსახლება. 37 ახალმოსახლის ოჯახი დაასახლეს კლარა ცეტკინის, კირპიჩნაიას, 9 მარტის და საბავშვოს ქუჩებზე.

1941 წლის 19 ნოემბრის დოკუმენტით ჩანს, რომ საქართველოს სსრ ხელისუფლება უკმაყოფილო იყო მცირემიწიანი რაიონებიდან ყოფილ გერმანულ კოლონიებში გადმოსახლების ტემპებით და არც კოლმეურნეთა რაოდენობა არ იყო საკმარისი. მოსახლეობა საცხოვრისის მონაცვლეობას ენთუზიაზმით არ შეხვედრია. არ სრულდებოდა გეგმაც: ლუქსემბურგის რაიონში გადაასახლეს 128 ოჯახი, ჭიათურის რაიონიდან - 78 ოჯახი გათვალისწინებული 200 ნაცვლად, ჩხარის რაიონიდან - 50 გათვალისწინებული 100 ნაცვლად.

წალკის რაიონის ტელმანის სახელობისა და გერმანიის კომუნისტური პარტიის სახელობის კოლმეურნეობებში გადაასახლეს 96 ოჯახი, მათ შორის, ახალქალაქის რაიონიდან - 56 ოჯახი, ნაცვლად 100 ოჯახისა და ბოგდანოვკიდან - 40, ნაცვლად 50-ისა. გადმოსახლება უნდა მომხდარიყო თბილისის, ცაგერის, ამბროლაურის, ქუთაისის, გეგეჭკორის, ჩხოროწყუს, წალენჯიხის, მაიაკოვსკის, ვანის, დუშეთის, თიანეთის და საჩხერის რაიონებიდან. ნელა მიმდინარეობდა შიდა რაიონული გადასახლებები ბორჩალოს, თეთრი წყაროს და ბაშკიჩეთის (დმანისი) რაიონებში.

ზოგიერთი რაიონის პარტული ორგანიზაცია მოსახლეობის შიდა გადასახლების ფაქტს არასერიოზულად აღიქვამდა და ნაკლებ დროს უთმობდა კონტიგენტის შერჩევას. შრომითი რესურსის დეფიციტის გამო რაიონის ხელმძღვანელობა ხრიკს მიმართავდა. მაგალითად, ორჯონიკიძის (ხარაგაული) რაიონიდან ბოლნისში ჩასახლებული15 კომლი შრომის უუნარო იყო, ოჯახში არ ჰყავდათ არც ერთი შრომისუნარიანი ადამიანი. აგრეთვე ადგილობრივები მმართველი ორგანოები ცდილობდნენ გადაესახლებინათ ზარმაცი და ინერტული კოლმეურნეები, რომლებსაც არ ჰქონდათ არც ერთი შრომა დღე. ბევრმა ეს გადასახლება ეკონომიკური სიდუხჭირიდან გამოსავლის ძიებადაც მიიჩნია. ჭიათურიდან და ჩხარიდან გადმოსახლებულების ნაწილი მხოლოდ ოჯახის უფროსი მამაკაცები იყვნენ, რომლებიც გერმანელთა სახლებში დამკვიდრდნენ. ოჯახის დანარჩნი წევრები კი კერძო ქონების შენარჩუნების იმედით ძველ საცხოვრებელ ადგილას რჩებოდნენ. თუმცა ხელისუფლებამ „პირველი შეცდომები“ მალევე გამოასწორა - გადმოსახლებისათვის აუცილებელი იყო ოჯახში ერთი წევრი მაინც ყოფილიყო შრომისუნარიანი. გადასახლებულების პირადი ქონება უნდა ჩაბარებოდა კოლმეურნეობას, საქონელი უნდა ჩაებარებინათ ხორცის დამზადების კომბინატში იმ პირობით, რომ მას გადასახლების ადგილას აუნაზღაურებდნენ. მგზავრობისათვის საჭირო თანხები მინისტრთა საბჭოსთან არსებულ გადასახლების ტრესტს უნდა აენაზღაურებინა.

სსრკ-ს უმაღლესი პრეზიდიუმის 1955 წლის 13 დეკემბრის დადგენილების საფუძველზე ეთნიკური ნიშნით დეპორტირებული გერმანელები განთავისუფლდნენ სპეცგადასახლების ადგილიდან, თუმცა მათ არ მიეცათ ქონებისა და საცხოვრებელ ადგილას დაბრუნების უფლება. ან სად დაბრუნდებოდნენ - მათ სახლებში უკვე „სხვები“ ცხოვრობდნენ. გადასახლებულ გერმანელთა უმეტესობა საქართველოში არსებულ გერმანულ კოლონიებში დაბადებული ადამიანები იყვნენ. მათ დეპორტაციასთან ერთად შეწყდა ის კულუტურული და სოციო-ეკონომიკური ცხოვრების მოდელი რომელსაც ისინი ეწეოდნენ საქართველოში. საბჭოთა სახელმწიფოს მხრიდან ამ არნახული ძალადობის რეალურად გააზრება საქართველოში არ მომხდარა. ერთი შეხედვით მოსახლეობის ჩანაცვლებაში შეიძლება განსაკუთრებული არაფერი ჩანდეს, მაგრამ ისინი ჩაასახლეს იმ ადამიანთა სახლებში, რომლებიც მთელი თაობების განმავლობაში აშენებდნენ ამ სივრცეებს და მათგან იძულებით მოწყვეტის შემდეგ ყოველგვარი კავშირი დაკარგეს საუკუნოვანი თანაცხოვრების გამოცდილებასთან, ასევე პირადი მოგონებებითა და ღირებულებებით დატვირთულ ადგილებთან.