2017 წელი ქართულ-გერმანული ურთიერთობების საიუბილეო წელი იყო. SOVLAB-ის ოფისში ხშირად ისმოდა სიტყვა „გერმანული“ - გერმანიასთან დაკავშირებული ამბები, გერმანულენოვანი ტერმინები, სახელები და გვარები, გეოგრაფიული სახელწოდებები. ვუსმენდი მეგობრების საქმიან მსჯელობებს, ისტორიებს ახალი აღმოჩენების, კოლექციების, ბლოგების შესახებ ქართულ-გერმანული არქივისათვის. ხანდახან თავში ერთი აზრი გამიელვებდა ხოლმე, რომელსაც მალევე ვივიწყებდი, რადგან თითქოს ბმას ვერ ვხედავდი SOVLAB-ის მიმდინარე საქმეებსა და ჩემს მოგონებებს შორის, მაგრამ მაინც მინდოდა მათთვის მეთქვა: „იცით, მეც მყავს ჩემი გერმანელები“.

თან ვორჭოფობდი - აბა სადაური ჩემები არიან? ან კი რატომ უნდა იყოს საინტერესო ისტორიის მკვლევრებისათვის ერთი უბრალო ამბავი, 100 წელზე მეტს რომ ითვლის. უბრალო ადამიანური ისტორია, სადაც გამჩენმა და განგებამ, უფრო კი საბედისწერო მოვლენებმა,სრულიად განსხვავებული, ერთმანეთისთვის უცხო ადამიანები მთელი ცხოვრებით დააკავშირა და ლამის ოჯახად აქცია?

ჩემი გერმანელები მე-20 საუკუნის დასაწყისის ისტორიის უმნიშვნელო, მეორეხარისხოვანი პერსონაჟებიარიან, ან იქნებ მსხვერპლნიც, რომლებიციმ არეული, დაუდგრომელი ეპოქის შუქ-ჩრდილებში ისევე მიიკარგნენ, როგორც მილიონობით ადამიანი და მხოლოდ ჩვენი ოჯახის მეხსიერებაში შემორჩნენ, როგორც რაღაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი და ძვირფასი.

ფრაუ გენტერი, რომლის სახელიც ჩემთვის უცნობია, იყო გერმანელი, შეძლებული ქალბატონი, რომელიც რუსეთში, პეტერბურგში თავის ძმიშვილებთან - ლეონგარდთან, ჰანასთან და მართასთან ერთად ცხოვრობდა მე-19 საუკუნის ბოლოს. ჩვენს ოჯახურ ფოტოსურათებს დედაჩემის ბიძის მიერ მიწერილი აქვს „Генте“, თუმცა მცირე კვლევის შემდეგ ვვარაუდობ, რომ გვარად გენტერი (ჰენტერი) იყო.მე-20 საუკუნის დასაწყისში ფრაუ გენტერი გაბანკროტდა, პეტერბურგში ცხოვრება ძალიან გაუჭირდა, ყველაფერი გაყიდა და საცხოვრებლად ვლადიკავკაზში გადავიდა, სადაც მალევე გარდაიცვალა.

გენტერებთან ჩვენს ოჯახს შეხება არ ექნებოდა, რომ არა დედაჩემის დიდი ბებია - მარია კოვალიოვა; ის რუსეთის პატარა სოფელში დაიბადა, მე-19 საუკუნის მიწურულს საშინელი შიმშილის გამო ძალიან ახალგაზრდამ მიატოვა თავისი მხარე და პეტერბურგში მცხოვრებ დასთან ფეხით ჩავიდა. ცოლად გაჰყვა სარკეების ქარხნის მუშას, ალექსეი კოვალიოვს, შეეძინა შვილი ოლღა, დედაჩემის ბებია. მალევე დაქვრივდა. მცირეწლოვან შვილ ოლღასთან ერთად, უსამსახურო და უსახსრო, პეტერბურგში იმ სახლის პირველ სართულზე ცხოვრობდა, სადაც გენტერები სახლობდნენ. ფრაუ გენტერი მეტად კეთილშობილი ქალბატონი აღმოჩნდა, მარიას მცირე სამსახური შესთავაზა, ცოტა ხანში კი ისე დაუახლოვდა და დაუმეგობრდა, რომ თავისთან საცხოვრებლად გადმოსვლა და სახლის მართვა შესთავაზა. მარიას შვილს, ოლღას კი, თავის ძმისშვილებთან ერთად ზრდიდა და შესაბამის განათლებას აძლევდა.

არ ვიცი, ასე რითი მოაწონა მარიამ თავი ფრაუ გენტერს? ალბათ იმით, რომ მკაცრი გერმანელი ქალბატონის თხოვნებს პედანტურად ასრულებდა - ის მშვენიერი კულინარი და ძალიან მოწესრიგებული ქალი იყო. შესაძლოა ფრაუ გენტერი მსახურს ეძებდა და მარია შეარჩია. მე კი ვფიქრობ, ესუბრალო ადამიანური სიმპათია იყო. სიმპათია რომელმაც ფრაუ გენტერის ის ნაბიჯი გამოიწვია, რაც მარიასა და ოლღასთვის დიდი თანადგომა იყო და სწორედ ამ გარემოებებმა ისინი სამომავლოდ ერთ ოჯახად აქცია.

შემდგომ წლებში მარია გენტერებთან ერთად საცხოვრებლად ვლადიკავკაზში გადავიდა, თავის თავზე აიღო ოჯახზე ზრუნვა და თავისი კულინარიული ტალანტის წყალობით ოჯახს არჩენდა, სანამ ახალგაზრდები ფეხზე დადგებოდნენ. 1921 წელს ოლღას ოჯახთან ერთად ის საქართველოში ჩამოვიდა და 1934 წელს, თბილისში გარდაიცვალა.

ოლღას ამბავი კი ასეთი იყო: ოლღა კოვალიოვა-ზაქაიძე, დედაჩემის ბებია, დაიბადა პეტერბურგში, კარგი განათლება მიიღო გენტერების ოჯახში. მოგვიანებით ვლადიკავკაზში დედაჩემის ბაბუა, ალექსანდრე ზაქაიძე გაიცნო და ცოლად გაყვა. 1921 წელს ქმართან და შვილებთან ერთად საქართველოში, თბილისში ჩამოვიდა. ქართულად კარგად ვერ საუბრობდა, თუმცა ფოტოების გადაღების დროს თავს ქართული სამოსით იწონებდა, კეკლუცი და პრანჭია ქალი ყოფილა. გარდაიცვალა 1954 წელს, თბილისში.

ოლღა კოვალიოვა-ზაქაიძე

ალექსანდრე ზაქაიძე - დაიბადა სოფელ მისაქციელში. როგორც იმ პერიოდის ახალგაზრდებისთვის იყო დამახასიათებელი, რევოლუციურმა იდეებმა გაიტაცა. რა ლეგენდა თუ მითი არ არსებობს ჩვენს ოჯახში ალექსანდრეს თავგადასავლების შესახებ; მას მიაწერდნენ ვლადიკავკაზში გუბერნატორის წინააღმდეგ მოწყობილ ტერაქტსაც კი, რომელიც თითქოს თავის მეგობრებთან სეით რაზმაძესთან და სერგო გოცირიძესთან ერთად მოაწყო. სინამდვილეში ნიჭიერი და სარფიანი ადამიანი იყო, ვლადიკავკაზში მანუფაქტურის მაღაზია გახსნა, კისლოვოდსკში - საკონდიტრო, სტავროპოლში - ღვინის სარდაფი ჰქონდა და თანაც საკრედიტო ბანკის წარმომადგენელი იყო. რევოლუციის შემდეგ „ცეკავშირში“ მუშაობდა მეღვინედ. გარდაიცვალა 1942 წელს თბილისში.

ოლღა კოვალიოვა-ზაქაიძე და ალექსანდრე ზაქაიძე.

რაც შეეხებათ გენტერებს:

მართა გენტერმა, ვლადიკავკაზში ცხოვრების დროს გაიცნო ალექსანდრე ზაქაიძის მეგობარი, სერგო გოცირიძე, რომელსაც მოგვიანებით ცოლად გაჰყვა. სერგო გოცირიძე რაჭაში, სოფელ ბუგეულში იყო დაბადებული. ვლადიკავკაზში გაიცნო და დაუმეგობრდა ალექსანდრე ზაქაიძეს, ალექანდრეს მეშვეობით კი მართას. სანამ მართას მოიყვანდა ცოლად დაქვრივდა, ჰყავდა სამი შვილი: კოტე, გიორგი და სოსო. მართას საკუთარი შვილები აღარ გაუჩენია, გერების გაზრდას შეუდგა. ბებია ამბობდა: გერები უყვარდა და მათ აღზრდას დიდი ყურადღებით ეპყრობოდაო - მათ ე.წ. გერმანული სიმკაცრით ზრდიდაო. მართა გენტერი-გოცირიძე გარდაიცვალა 1970 წელს, სოფელ ბუგეულში. ის გენტერების ოჯახიდან ერთადერთია, ვინც ცხოვრების დიდი ნაწილი საქართველოში, სოფელ ბუგეულში გაატარა და ჩვენს ოჯახთანაც ბოლომდე ინარჩუნებდა კონტაქტს.

მართა გენტერი-გოცირიძე, ბუგეულში.

ჰანა გენტერი - ჰანას შესახებ არაფერი ვიცით, მხოლოდ ერთ წერილზე გაკრული ხელით მიწერილი რამდენიმე სიტყვა და ფოტოსურათები. და კიდევ ის, რომ მას ქალიშვილი, სახელად ელია ჰყოლია. ელია, სავარაუდოდ ელეონორა, მისი გვარი უცნობია - მასზე მხოლოდ ის ვიცით, რომ რევოლუციის შემდეგ გერმანიაში გაემგზავრა. დედას ბუნდოვნად ახსოვს, თითქოს სახლში გაკვრით საუბრობდნენ იმის შესახებ, თუ როგორ „მიემხრო ელია ფაშისტებს“. მის სამახსოვროდ ერთადერთი წერილი და რამდენიმე ფოტოსურათი გვაქვს.

ლეონგარდ გენტერი, ფრაუ გენტერის ძმისშვილი, მხიარული ადამიანი იყო, არაჩვეულებრივად უკრავდა ფორტეპიანოზე, ჰყავდა მეუღლე მირა, რომლის გვარიც ჩემთვის უცნობია და სამი შვილი: ვალერი, ევგენი და ვალენტინა. 1917 წლიდან მისი კვალი იკარგება.

მირა და ლეონგარდ გენტერები.

ეს მხოლოდ მშრალი ფაქტებია, მაგრამ სახლში ოჯახური ფოტოალბომის თვალიერებისას, დედა ხშირად ახსნებს ხოლმე: „тетя Марта,дядя Леангард, Эля“, ყვება დედისგან, რუსუდანისგან გაგონილ ამბებს, სახალისო ისტორიებს - მე და ჩემი და ყოველთვის ახლებური ინტერესით ვუსმენთ და ვიმეორებთ „აი, მართა დეიდა“ ანვეკითხებით - „ეს ძია ლეონგარდია, ხო“? არ ვიცი, როდიდან და როგორ, მაგრამ ეს, ჩენთვის სრულიად უცნობი ადამიანები ჩვენი ოჯახის წევრები გახდნენ. ალბათ იმიტომ, რომ მშრალი ისტორიული ფაქტების და ბიოგრაფიული ცნობების მიღმა ძალიან ბევრი სითბო და თანადგომაა, ერთმანეთის დახმარება, უცნობი ადამიანების ერთ ოჯახად ქცევის ისტორია და ამ ამბის სწორედ ადამიანური მხარეა ის, რამაც ასე მჭიდროდ დაგვაკავშირა გენტერებთან. დედა იმეორებს ხოლმე: ისინი ყოველთვის ერთი ოჯახივით ცხოვრობდნენ... როცა მარია კოვალიოვას უჭირდა სწორედ გენტერებმა შეიფარეს და უპატრონეს პეტერბურგში; ხოლო, როდესაც უკვე ვლადიკავკაზში ფრაუ გენტერი გარდაცვალა და ძმისშვილები უპატრონოდ დარჩა, უკვე მარიამ იკისრა მათზე ზრუნვა და მოვლა-პატრონობა.

ზაქაიძე-კოვალიოვების ოჯახი სტავროპოლში.

იმ ოჯახური ისტორიებიდან, რომელიც ჩემს მეხსიერებაში დაილექა, მე ყველაზე დიდი სიამოვნებით სტავროპოლში ცხოვრების პერიოდზე ვფიქრობ. ასე მგონია ჩემი წინაპრების ცხოვრებაში ეს ყველაზე უდარდელი და ბედნიერი პერიოდი იყო. სახლში სადაც სტავრპოლში ოდესღაც ლევ ტოლსტოის უცხოვრია, 1910-1921 წლებში ზაქაიძე-კოვალიოვების ოჯახი ცხოვრობდა შვილებთან - ალექსანდრესთან, გიორგისთან და რუსუდანთან ერთად. წელიწადში რამდენჯერმე მათ ხანგრძლივი დროით გენტერებიც სტუმრობდნენ - ლეონგარდი მეუღლე მირასთან და შვილებთან ერთად, მართა და მისი მეუღლე, სერგო გოცირიძე. როცა ფოტოალბომს ვათვალიერებ, მნუსხავს იმ დროის მშვიდი დინების ანაბეჭდები ფოტოსურათებზე. აი, ოლღა და მართა ფანჯარასთან სხედან და ქარგავენ, ლეონგარდი ფორტეპიანოზე უკრავს, ბავშვები ეზოში თამაშობენ, ყველანი ერთად სახლის წინ გუნდაობენ ან კიდევ პიკნიკზე კოცონთან სხედან; გენტერების და ზაქაიძე-კოვალიოვების ერთად ყოფნის და მშვიდი ყოველდღიურობის ეს კადრები სამუდამოდ ფიქსირდება (აღიბეჭდება) ფოტოზეც და ჩვენს მეხსიერებაშიც.

ოლღა კოვალიოვა-ზაქაიძე და მართა გენტერი-გოცირიძე.

იმ ხანის გულისამაჩუყებელი ისტორიებიდან ყველაზე მეტად მიყვარს სტავროპოლელი ახალგაზრდა მსახური მარიას ამბავი, რომელიც მეტყევეს გაჰყვა ცოლად. ოღლა ყვებოდა, რომ მეტყევე, თუმცა შესახედავად ზორბა და შეუხედავი კაცი იყო, სულით ძალიან ფაქიზი ადამიანი გახლდათ. დედამ ვერ მითხრა, საიდან იცოდა მეტყევემ ვიოლინოზე დაკვრა, მაგრამ იმას კი ხშირად იხსენებდნენ ჩვენ ოჯახში, როგორ დაპატიჟეს სტუმრად ჩამოსული გენტერები შაბათის ჩვეულ სადილზე მარიასთან, მეტყევის სახლშიდა პატარა სიურპრიზი მოუწყვეს. რადგან ტრადიციულად, სადილამდე ცოტა ხნით ადრე, მარიას მეუღლე სახლის სახურავზე ადიოდა და ვიოლინოზე უკრავდა - ისე, რომ ტყის ბილიკზე მიმავალი სტუმრები ვიოლინოს ჰანგებით ტკბებოდნენ.

ეს უდარდელი ცხოვრება არც ისე დიდხანს გაგრძელდა, დედაჩემის ბიძა ალექსანდრე ზაქაიძე იხსენებდა, რომ 1917 წელს სტავროპოლში, ისევე როგორც რუსეთის იმპერიის დიდ ნაწილში დრამატული მოვლენები განვითარდა; იხსენებდა დაუსრულებელი სროლის ხმებსა და შემზარავ კადრებს, დახვრეტებს მათი სახლის წინ პარკში, ჩხრეკებს სახლში, დამცინავ, შეურაცხმყოფელ შეძახილებს - „ბურჟუა“. ხშირად უთქვამს - ხან წითლები თეთრებს ხვრეტდნენ, ხან კი პირიქითო.

1917 წლიდან ბევრი რამ იცვლება „ჩემი გერმანელების“ ცხოვრებაში - ლეონგარდის კვალი აქ თითქოს იკარგება, დაზუსტებით ვერ ვიტყვით, რა დაემართაჰ ანას და ელიას? შეძლეს მათ რევოლუციური რუსეთის დატოვება? მართა საქართველოში მკვიდრდება, სოფელ ბუგეულში თავის მეუღლესთან, სერგო გოცირიძესთან და ზრდის გერებს.

საქართველოში გამომგზავრებამდე მართა ჩემ დიდ ბებიას სწერდა:

„საყვარელო ოლღა, გილოცავ შენ და შენს ოჯახს აღდგომის ბრწყინვალე დღესასწაულს. გისურვებ მხიარულად გაატაროთ დრო. ძვირფასო ოლღა, რატომ არაფერს მპასუხობ? მაისის პირველ რიცხვებში მივემგზავრებით, თან გახარებული ვარ, თან დარდიანი. თქვენ იცით რა იქნება? ცხოვრება როგორ მოეწყობა? ... ყველა მომიკითხე, გკოცნი მაგრად. დედაშენს აკოცე ჩემგან ბევრჯერ-ბევრჯერ. შეხვედრამდე, შენი მართა.“

გარკვეული დროის შემდეგ კი ბუგეულიდან გამოგზავნილი ფოტოსურათის უკანა მხარეს მისი მინაწერი ისეთი დარდიანი და მძიმე ყოფის ამსახველია - წუხილი ლეონგარდზე, ბავშვებზე, ახლობლებზე:

„ძვირფასო ოლღა, მაპატიე რომ ამდენი ხანია არ მომიწერია, მაგრამ საქმეებმა და საზრუნავმა დამქანცა, დასვენებისთვის თავისუფალ დროს ძნელად თუ მოვძებნი. ჯერჯერობით ყველანი ცოცხლები ვართ, თქვენ როგორ ხართ, როგორაა საქმეები? როგორაა ჯანმრთელობა? სად ფიქრობთ ზაფხულში წასვლას? ჩვენთან სულ წვიმს და ქარია, ხორბალიც გაფუჭდა. ხშირად ხელსაქმისთვის მასალა არ მაქვს, მოსკოვიდან არ გზავნიან, ქუთაისში არაა, კოტიკოს იმედი მაქვს, თუ ის იშოვის, საქმე გამოსწორდება. ყველაფერი საშინლად ძვირია და არც იშოვება. დედა, როგორც წერილიდან ჩანს ლეოსთან აპირებს ჩასვლას, რადგან ლეოს მისი აქეთ ჩამოსვლა არ უნდა. ისიც ძალიან დაკავებულია თავისი საქმეებით, ძლივს ერევა სამუშაოს. სოსოს განმეორებითი გამოცდა აქვს მათემატიკაში, შენები როგორ არიან? ერთი სული მაქვს როდის მორჩება გოგა სწავლას, კიდევ ერთი წელი დარჩა, მაშინ ცოტა შემსუბუქდება ყველაფერი, ეხლა კი საშინლად მიჭირს. ნერვები დამაწყდა და გული მეწურება. შემაწუხებელი შემოტევები მეწყება უმიზეზოდ, ალბათ მეც არაფრად ვვარგივარ. ხანდახან მომწერე ხოლმე რამდენიმე სიტყვა, გულს ამით მაინც გავიხარებ. გკოცნით ყველას, დიდი სიყვარულით. მართა"

და ასე მთელი ცხოვრება - წერდნენ ერთმანეთს წერილებს, სტუმრობდნენ მიუხედავად სიძნელეებისა და გაჭირვებისა, ერთმანეთის დარდებს დარდობდნენ...

იმ მძიმე პერიოდის შესახებ შთაბეჭდილებას რამდენიმე წერილით ვიქმნით, რომელიც ფოტოალბომებში შემოგვრჩა - სევდიანი, აფორიაქებული ნაწერებიდან, უბრალო ყოველდღიური ამბების მონაყოლიდან დაგულითადი მოკითხვებიდან - ვიგებთ იმას, თუ რა სიძნელეებთან უწევდათ გამკლავება, ერთმანეთს როგორ ანუგეშებდნენ და ამხნევებდნენ, ერთმანეთზე ზრუნვით ძალებს როგორ იკრებდნენ.

მართა გენტერი-გოცირიძე და ოლღა კოვალეიოვა-ზაქაიძე

ერთ-ერთი ფოტოსურათის უკანა მხარეს, (სადაც გენტერებიდან თითქმის ყველაა - ლეონგარდი მეუღლესთან, ბავშვები, ჰანა და ელია) ჰანას და ელიას მოწერილი წერილია:

„ძვირფასო დეიდა ლელია (ასე ეძახდა ელია ოლღას), გილოცავ შენი ანგელოზის დღეს და გისურვებ ბედნიერებას. მომწერე გთხოვ, როგორ გაატარებ შენი ანგელოზის დღეს, როგორ ხარ? მე მივწერე ძია საშას (ალექსანდრე ზაქაიძეს) რომ მე და დედა ეხლა კოსმიცაში ვართ, ძია ლეონგარდთან, ჩვენები ყველანი ჯანმრთელად არიან, მხოლოდ რიტა დეიდას სულ თავი სტკივა. გუშინ ცეკვის საღამო გვქონდა, ძალიან მხიარულად გავატარეთ დრო. მე ბევრი ვიცეკვე. დღეს შეიძლება ნავებით ვისეირნოთ. ძალიან კმაყოფილი ვარ, რომ ზაფხულს აქ გავატარებ. დედა ძველ სახლებს რომ უყურებს, ყვება როგორ ცხოვრობდნენ იქ მამასთან ერთად. მომავალ წელს მე მარტო ვიქნები ჟუკ.-ში და დედა დარჩება ჩ-ში. გკოცნი შენ და ყველას, ელია.

ჩემო ძვირფასო ოლია და ჩემო კარგებო, გილოცავთ ანგელოზის დღეს, გისურვებ ბედნიერებას და ყველაფერ საუკეთესოს. მოგვწერე როგორ ხარ. აკოცე ბავშვებს საშას და დედას. შენი ჰანა“

მარჯვნივ - მირა და ლეონგარდ გენტერები.

უკანასკნელი რაც ჰანას და ელიას შესახებ ვიცით ესაა. შემდეგ მათი კვალი იკარგება.

იმის შესახებ, თუ როგორ და სად ცხოვრობდა ძია ლეონგარდი რევოლუციის შემდეგ, თითქმის არაფერი ვიცით, მხოლოდ ორი ფოტოსურათი გვაქვს,ერთი - დათარიღებული 1940 წლის აპრილით, მინაწერით „დიდა“ „ლიოშკასთან“ ერთად და მეორე სადაც ძია ლეონგარდი ძველებურად ფორტეპიანოსთან ზის და ოლღა მის უკან დგას. ჩვენ კი ძია ლეონგარდზე რომ ვფიქრობთ, მთელი გულით ვიმედოვნებთ, რომ მას ყველაფერი კარგად „აეწყო“ და თბილისში სტუმრად ჩამოდიოდა, ძველებურად ფორტეპიანოზე უკრავდა და ყველას თავისი მხიარული ისტორიებით აცინებდა. მაგრამ ამის დამადასტურებელი არც წერილები, არც ფოტოსურათები გვაქვს და იმის გაფიქრებაც კი გვზარავს, რომ შესაძლოა ის საბჭოთა ან ნაცისტური რეჟიმის მსხვერპლი გახდა, ისე უცებ იკარგება მისი კვალი.

ლეონგარდ გენტერი და ოლღა კოვალიოვა-ზაქაიძე.

ბოლო, რაც ჩვენი ოჯახის მეხსიერებაში გენტერების შესახებ ისახება ისაა, რომ მართა დეიდა ჩემი მშობლების დაქორწინებამდე ერთი წლით ადრე გარდაიცვალა 1970 წელს. მხოლოდ მისი მეუღლე სერგო გოცირიძე დაესწრო ოჯახურ წვეულებას.

დღეს დედა წუხილით ფიქრობს იმაზე, როგორ არ ჩაიწერა უფრო დეტალურად „ჩვენების“ ისტორიები, როგორ არ ჩაეკითხა დედას და ბიძებს იმ დროის შესახებ. მის მეხსიერებაში ნაწყვეტ-ნაწყვეტაა შემორჩენილი ადამიანების ყოველდღიური ცხოვრების რიგითი, ჩვეულებრივი მომენტები: როგორ ყიდულობდნენ ახალგაზრდა გენტერები პეტერბურგში წინა დღის ფუნთუშებს ეკონომიის მიზნით და საღამოობით ყველანი ერთად ჩაის მიირთმევდნენ და ლეონგარდის სასაცილო ისტორიების მოსმენით იქცევდნენ თავს, როგორ უგზავნიდა „მართა დეიდა“ ბუგეულიდან საჩუქრად თავისი ხელით შექმნილ ულამაზეს ნაქარგებს სურსათ-სანოვაგესთან ერთად, როგორ სტუმრობდა დედასთან ერთად უკვე 1970-იან წლებში ავადმყოფობის დროს მართა დეიდას თბილისში.

ჩემი გერმანელების ისტორიები ჩვენი ოჯახის მეხსიერებას არეულად და ნაწყვეტ-ნაწყვეტ შემორჩა; სამწუხაროდ, არც გენტერების შთამომავლების შესახებ ვიცი რამე, უბრალოდ ფოტოალბომებს ვფურცლავ, წერილებს ვკითხულობ და დიდი სიყვარულით ვიხსენებ ადამიანებს, რომლებსაც არც კი ვიცნობდი.

პ.ს. როცა ამ სტატიაზე ვმუშაობდი, სახლში ყველგან ფოტოსურათები, ალბომები, დოკუმენტები და წერილები მქონდა გაშლილი; სტუმრად მოსული ჩემი დისშვილი ლუკა ჩამეკითხა, ეს რა არისო? მე ალბომი ავიღე: „ნახე, ეს შენი ბებიის ბიძები არიან - ალექსანდრე და გიორგი მშობლებთან ერთად, აი ძია ლეონგარდი, ეს მისი შვილები... ეს კი მართა დეიდაა და სახლი სადაც ისინი ცხოვრობდნენ...“ მე „ჩვენების“ ისტორიების მოყოლა დავიწყე... იმისთვის რომ უბრალო, ადამიანური ისტორიები არ იკარგებოდეს... იმისთვის რომ ძვირფასი ადამიანების სახელები და სახეები ახსოვდეთ...