ქართულ-გერმანული კულტურული საზოგადოება (ქგკს) 1918 წელს დაფუძნდა. მას შემდეგ, რაც საქართველომ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა და გერმანიასთან სამოკავშირეო ხელშეკრულებები დადო, საქართველოში გერმანული სამხედრო მისია შემოვიდა, გენერალ კრეს ფონ კრესენშტაინის მეთაურობით. იმ პერიოდში, ქართულ-გერმანულ ურთიერთობებს, მათ შორის კულტურისა და განათლების მხრივ, საკმაო მნიშვნელობა ენიჭებოდა. აქტიურ თანამშრომლობას და სხვადასხვა ინიციატივის განხორციელებას ხელს უწყობდა საქართველოში და განსაკუთრებით თბილისში მცხოვრები გერმანული თემის და პრო-გერმანულად განწყობილი სხვა საზოგადოებრივი და პოლიტიკური ჯგუფების თუ ინდივიდების (მაგ. გერმანიაში განათლებამიღებული საქართველოს მოქალაქეები) აქტიურობა და ძალისხმევა.

მაგალითად, სწორედ 1918 წელს ჩაეყარა საფუძველი თბილისის გერმანული რეალური გიმნაზიის დაფუძნებას, თბილისის გერმანული ჰოსპიტალის გახსნას და ქართულ-გერმანული კულტურული საზოგადოების შექმნას. ამ ორგანიზაციების და დაწესებულებების კვალი დღეს თითქმის დაკარგულია, იმხანად კი ერთიანობაში ალბათ საინტერესო კულტურულ და პოლიტიკურ დღის წესრიგს ქმნიდა.

ქგკს-ს ისტორია არ იყო ხანგრძლივი და შესაბამისად მის შესახებ საკმაოდ მწირი ინფორმაციაა შემონახული. საზოგადოების ისტორიის რეკონსტრუქციის მცდელობის ძირითადი წყარო ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ბეჭდვითი ორგანო, გაზეთი „საქართველო“ და იქ შემორჩენილი განცხადებებია.

ჩემთვის ეს თემა, საოჯახო ისტორიის (ბაბუის, ტიტე მარგველაშვილის ბიოგრაფიის) კვლევის პროცესში გახდა ცნობილი. აღმოჩნდა, რომ ქართულ-გერმანული კულტურული საზოგადოების თავმჯდომარე, იმხანად (1918) სწორედ ტიტე მარგველაშვილი იყო. ინფორმაცია ამის შესახებ ისტორიკოსი გოჩა საითიძისაგან შევიტყვე და მისი სტატია „უცნობი დოკუმენტები აკადემიკოს ექვთიმე თაყაიშვილის ცხოვრება-მოღვაწეობის შესახებ (XX საუკუნის 20-30-იანი წლები)“ (ჟურნალი „მრავალთავი“, № 23, თბ. 2010, გვ. 193-206) ძალიან დამეხმარა. აღნიშნულ სტატიაში გოჩა საითიძეს ქართულ-გერმანული კულტურული საზოგადოების ერთი უცნობი და უფრო გვიანდელი (1920 წ.) დოკუმენტიც აქვს გამოქვეყნებული (გერმანულ-ქართული კულტურული საზოგადოების მიმართვა ექვთიმე თაყაიშვილისადმი (1920 წლის 15 ნოემბერი). ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ე. თაყაიშვილის პირადი საარქივო ფონდი, საქმე № 1071, ფურც. 1).

გაზეთ საქართველოში 1918 წლის მანძილზე განთავსებული ინფორმაცია და აღნიშნული დოკუმენტი (1920 წ.) ერთიანობაში გვაძლევს საშუალებას ქგკს-ს დაფუძნების და მოქმედების ისტორია თუნდაც ფრაგმენტულად, ნაწილობრივ აღვადგინოთ.

პირველი ცნობები ორგანიზაციის შექმნის შესახებ, გაზეთ საქართველოს ფურცლებზე 1918 წლის ივნის-ივლისიდან ჩნდება. საინიციატივო ჯგუფი (რომლის წევრებიც იყვნენ: ტიტე მარგველაშვილი, არტურ ლაისტი, აკაკი პაპავა(?), გრიგოლ ვეშაპელი და ალექსანდრე ასათიანი) აცნობებს „ყველა გერმანიაში განათლება მიღებულ ქართველთ, საქართველოსთან დამოკიდებულებაში მყოფ გერმანელთ და ასეთ საზოგადოების ყველა თანამგრძნობთ, რომ ხსენებულ საზოგადოების პირველი სხდომა შედგება კვირას, 21 ივლისს, დილის 11 სთ. ფრეილინის ქუჩაზე № 11-ში, ყოფილი ბინა ეროვნული საბჭოისა.“ (გაზ. საქართველო, მკათათვის 18, № 14, გვ. 4); აღნიშნული ინფორმაცია სისტემატიურად მეორდება გაზეთის ფურცლებზე, ვიდრე კავშირის დამფუძნებელ კრებამდე.

ხოლო, საქართველო № 144, (21 ივლისი გვ. 1) - გვაცნობებს, რომ „დღეს შედგება ქართულ-გერმანული საზოგადოების დამფუძნებელი კრება.“ საზოგადოების მიზანი საქართველოსა და გერმანიას შორის „მტკიცე კულტურულ ურთიერთობების შექმნა და გაცხოველება“ იყო. ასევე „ამ ორი ერის კულტურული ვითარების, ხალხური ცხოვრებისა და ზნე-ჩვეულებების ურთიერთ გაცნობა და შესწავლა.“ ინიციატორები მიიჩნევდნენ, რომ საქართველო-გერმანიის დაახლოების საქმეს უკვე რამდენიმე ეტაპი ჰქონდა გავლილი და ეს ურთიერთობები მსოფლიო ომის ჯერ კიდევ პირველ წელს, ბერლინში საქართველოს თავისუფლების კომიტეტის შექმნით დაიწყო, რომლის გარშემო მიხეილ წერეთელი, პეტრე სურგულაძე, გიორგი მაჩაბელი და სხვა ქართველები იყვნენ გაერთიანებულნი; თუმცა, ასევე საქართველოს დამოუკიდებლობის იდეის მომხრე და გულშემატკივარი გერმანელი მეცნიერები და „პოლიტიკური ცხოვრების საუკეთესო წარმომადგენლებიც.“

რამდენადაც გერმანია იმხანად საქართველოს „ეროვნული თავისუფლებისა და მიწა-წყლის დაცვაში“ უჭერდა მხარს, საქართველოსთვის მნიშვნელოვანი იყო მჭიდრო ურთიერთობა ჰქონოდა მოკავშირესთან. ამ გარემოებებიდან გამომდინარე, ინიციატორები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ საქართველოს და გერმანიის კულტურულ დაახლოებას; კულტურული კავშირების განმტკიცებას და გაფართოებას: „საქართველოსა და გერმანიას შორის პოლიტიკური, სამხედრო და ეკონომიკური დაახლოება და კავშირი მხოლოდ მაშინ იქნება საფუძვლიანი და ურყეველი, თუ საფუძვლად ამ კავშირს დაედვა ამ ერთა ურთიერთ გაცნობა, სულიერი კავშირის და დაახლოება“ - წერდა გაზეთი საქართველო (№ 144).

მართლაც, 1918 წლის 21 ივლის დაფუძნდა “ქართულ-გერმანული კულტურული საზოგადოება” (საქართველო, № 145, გვ. 3). საზოგადოების დამფუძნებელი კრება გახსნა ტიტე მარგველაშვილმა; მან ვრცლად ილაპარაკა გერმანიის და საქართველოს კულტურული ტრადიციების და ისტორიის, გერმანიის სამეცნიერო-კულტურული მიღწევებსა და ამ ორ ქვეყანას შორის თანამშრომლობის აუცილებლობაზე და სარგებელზე. („საქართველო“, № 146, მკათათვის 14, ოთხშაბათი, 1918)

„მაღალპატივცემულო ყრილობავ, ფრიად პატივცემულნო ქალბატონებო და ბატონებო!

საინიციატივო ჯგუფის სახელით ნებას ვაძლევ ჩემს თავს, გავხსნა პირველი სხდომა ქართულ-გერმანულ კულტურულ საზოგადოებისა, უმაღლესი პატივისცემისა და უმაღლესი გრძნობებით ვიკავებ მე თავმჯდომარის ადგილს. ამ კულტურულ საზოგადოების დამაარსებელნი გამოდიოდენ იმ ღრმა რწმენისაგან, რომ არსებობს მთელი რიგი ელემენტებისა, რომელთაც შეუძლიან ჩვენი, ქართველთა და გერმანელთა შეერთება ამ საზოგადოებაში. ნება მიბოძეთ, დავასახელო ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი. უწინარეს ყოვლისა, ზესულიერი თვისება ორივე ერისა, რომელთაც თავის საუკეთესო გამოსახულების ამ ერთა ზესულიერ განათლებასა და კულტურისადმი შეუჩერებელ ლტოლვილებაში ჰპოებს. ორივე ერი, გერმანელები დასავლეთ ევროპაში და ქართველები მცირე აზიასა და, ვთქვათ, გულახდილათ რაც სათქმელია, აღმოსავლეთ ევროპაშიაც, განირჩევა დაუცხრომელ, მუდამ მოძრავ, ყოველ დაბრკოლებათა დამთრგუნველ მისწრაფებით ზესულიერ კულტურისა და ცოდნა-მეცნიერების გაღრმავებისა და გამდიდრება-გაშინაარსებიანებისადმი . . . . .

. . . დავაკვირდეთ რამდენი მძიმე დაბრკოლებანი უნდა გადაელახა ქართველ მოზარდ თაობას, რომ თავი დაეხწია გარუსებისა და ობსკურანტიზმისაგან და გზა გაეკაფა დამოუკიდებელ აზროვნებისათვის. ავწონ-დავწონოთ, რა დიადი და ფხიზელი ბელადობა გასწია ქართველმა ინტელიგენციამ აღმოსავლეთ ევროპაში, განსაკუთრებით განმათავისუფლებელ მოძრაობის დაწყებისას, რომელმაც ჩვენში ამდენი იმედები და ტკბილი გრძნობები აღძრა. რუსეთში მომუშავე ქართველ ინტელიგენციას უნდა უმადლოდეს, რომ განმათავისუფლებელ მოძრაობამ რუსეთში პირველ ხანებში მაინც სწორი ხაზით იარა, და არა წამსვე არ გადაგვარდა ყოველგვარი კულტუროსნობის ტლანქით წამლეკ ბოლშევიზმში. მხოლოდ ქართველმა ინტელიგენციამ შესძლო მთელი ამიერკავკასიის დაცვა და გადარჩენა გაბოლშევიკებულ რუს სალდათთა მწვალებლობისაგან. ქართველი ინტელიგენცია იყო, რომ შესძლო ამიერკავკასიის ერთ მთლიან სახელმწიფოში შეერთება სწორეთ ამ მიზნისათვის. ტონის მიმცემი, ხელმძღვანელი და გადამწყვეტი მთელს ამიერკავკასიაში ქართველი ინტელიგენცია გახლდათ. შეიძლება არ ვეთანხმებოდეთ იმ მართულებას სოციალ-პოლიტიკურ აზროვნებისას, რომელიც ეხლა ჩვენში ბატონობს, მაგრამ უდავოთ რჩება ის როლი, რომელსაც თამაშობს ქართველი ინტელიგენცია ამიერკავიასიაში ჩვენი პოლიტიკით და მაშასადამე, მთელი ჩვენი კულტურით, ლიტერატურით და სულიერი სიმდიდრით. დიახ, ჩვენი კულტურა და ცოდნა, მეცნიერება, ჩვენი პოლიტიკა და აზრთა მიმართულება გადამწყვეტია, ტონის მიმცემია მთელი ამიერკავკასიისათვის, საბოლოოთ დამტკიცდა იმ ახალი მოვლენებით, რომელთა მოწამე ჩვენ თვითონ გავხდით რამდენიმე თვეების წინ. ის გარემოება, რომ ჩვენმა პოლიტიკამ გაიმარჯვა და ცხოვრებამ იგი გაამართლა, ეს შემთხვევა არ არის.

კავკასიას თავისი გეოგრაფიული მდებარეობით და აქ გამეფებულ კულტურით გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მცირე აზიისათვის, რომელიც კულტურულათ და თვისი მცხოვრებთა სულიერი ვითარებით ჩვენ შეგვედრება. გადავხედოთ ჩვენი მესაზღვრე სახელმწიფოთ კულტურულ-პოლიტიკურ მდგომარეობას, მივიღოთ მხედველობაში, რომ საქართველო მხოლოთ ეხლა იწყებს სახელმწიფოებრივ ორგანიზაციულათ არსებობას, რომ ჩვენი სახელმწიფო აღმშენებლობის პროცესშია, გავიხსენოთ ამასთანავე, თუ რა დიდი ზიანი მიაყენეს ჩვენს ხალხს ჩვენი ძველი და ნამდვილი ქართული მაზრების ჩამოჭრით და ჩვენი ღვიძლი ძმების ჩამოცილებით . . .

. . . აგეთი დაახლოვება-დაკავშირება რომ მოხდეს ორ ერსა და კულტურას შუა, გერმანელთა და ქართველთა, საჭიროა ამ საზოგადოების მუშაობა. შედეგები აგეთი დაახლოვებისა იქნება განაყოფიერება, ამაღლება და სწრაფი განვითარება ქართულ კულტურისა, ერთი მხრივ, და გამდიდრება გერმანელთა მეცნიერებისა ჩვენში მოხდენილ გამოკვლევების, მეორე მხრივ . . .

… ჩვენი საზოგადოება ცენტრი იქნება, საიდანაც სწრაფათ განვითარდება გერმანული განათლება და კულტურა საქართველოში და არა მარტო საქართველოში, არამედ მის გარეთაც. რადგან გერმანული კულტურა უკვე მსოფლიო კულტურა შეიქნა და ჩვენი სამშობლო შემაერთებელი ხიდია აზიასა და ევროპას შუა, ქართველი ერის მოვალეობაა, დაუცხრომელათ იმუშაოს ამ კულტურის ჩვენი მოსაზღვრე ერებში განსავითარებლათ.“

გამხსნელი სიტყვის შემდეგ ილაპარაკა დოქტორმა დირრმა (ცნობილი ფილოლოგი, ლინგვისტი, ეთნოლოგი და კავკასიოლოგი). შემდეგ აირჩიეს საზოგადოების საორგანიზაციო კომისია (საქართველო, № 145, 1918, გვ. 3): ტიტე მარგველაშვილი, დავით ონიაშვილი, პროფესორი ჯავახიშვილი, გერონტი ქიქოძე, გრიგოლ ვეშაპელი და არტურ ლაისტი.

კრების ბოლოს სიტყვით სწორედ არტურ ლაისტი გამოვიდა:

„დიდ სიამოვნებას ვგრძნობ მე დღეს, რადგანაც აქ, ამ დარბაზში მაგონდება საუკეთესო ჩემი პირადი მეგობარი ილია ჭავჭავაძე. ეს მე-19 საუკუნის უდიდესი მოღვაწე ქართული ნაციონალიზმისა, მგოსანი და ქართველი პატრიოტი. აკაკი წერეთელთან, გოგებაშვილთან და ცხვედაძესთან ერთად მან შექმნა ნიადაგი დღევანდელ საქართველოსთვის. ყველა ეს მოღვაწენი, რომელიც კაი ხანია უკვე განისვენებენ სამარეში, იყვნენ მომხრენი აგრეთვე გერმანული კულტურისა და თუკი მათი სულნი ახლა აქ იმყოფებიან, რასაკვირველია ლოცვენ ჩვენ განზრახვას, რომელიც მდგომარეობს იმაში, რომ ქართველი ერი გერმანულ კულტურის შემწეობით, განახლდეს და გამაგრდეს“ (საქ. რესპ. № 2 , 1918)

კრებას 70 მდე სტუმარი ესწრებოდა, როგორც ქართველები, ისე გერმანელები. გერმანელ სტუმართა შორის იყვნენ გენერალი კრეს ფონ კრესენშტაინი, ფრაიჰერ ფრანკ ფონ ფრანკენშტაინი, მაიორი ჰეი, როტტმისტრი ფონ ბეტტინგენი, დოქტორი იანკე, დოქტორი დირრი, გერმანული ეროვნული საბჭოს თავმჯდომარე ჰ. ვალტერ სიკარდი და სხვ.

გერნერალი კრეს-ფონ კრესენშტაინი. თბილისი, 1918 წელი. გიუნტერ ჰარტნაგელის კოლექცია.

სტუმართა შორის იყო ვაჭრობა-მრეწველობის მინისტრი გიორგი ჟურული. მინისტრი ჟურულის გარდა, მთავრობის სხვა ოფიციალური პირები კრებას არ დასწრებიან, რაც როგორც ჩანს ედპ-სა და ადგილობრივი გერმანული თემის მხრიდან კრიტიკის საგანი გახდა გაზეთის „Kaukasische Post“ № 39 ფურცლებზე: ქგკს-ს დაფუძნებისადმი მიძღვნილ ვრცელ (გერმანულენოვან) მასალაში სხვა ამბებს შორის ისიც დაიწერა, რომ „სოციალისტური კოლეგები და საზოგადოთ სოციალისტები, მათი პარტიული ამხანაგები, ბრწყინავდნენ თავის მოუბრძანებლობით.“

„Kaukasische Post“-ის პასუხად, გაზეთმა „საქართველოს რესპუბლიკა“ (ოფიციალური სამთავრობო უწყება) - ვრცელი მასალა გამოაქვეყნა საზოგადოების დაფუძნების შესახებ და ეცადა ზემოთთქმული ბრალდებისთვისაც გაეცა პასუხი. უავტოროდ გამოქვეყნებულ მასალაში აღნიშნულია, რომ სოციალისტებს აბრალებდნენ, თითქოს მათ გერმანიასთან დაახლოება არ უნდოდათ, რათა ამ თანამშრომლობამ „მეორე ფრონტზე გაუგებრობა რაიმე არ გამოიწვიოსო“ (იგულისხმება რუსეთი). და მართალია სხვა მინისტრები გარდა ჟურულისა ორგანიზაციის დამფუძნებელ კრებას არ ესწრებოდნენ, ეს სულაც არ ნიშნავდა სოციალისტების ბოიკოტს ამ ორმხრივი თანამშრომლობის მიმართ - „მაშინ როდესაც დიდ უმრავლესობას ქართველ სოციალისტებისა შეადგენენ სოც-დემოკრატები, რომლებიც ყოველთვის მიზნათ ისახავდნენ საერთაშორისო სოლიდარობას და კერძოდ გერმანიის სოციალ-დემოკრატიასთან პირდაპირ ურთიერთობას, გერმანიის სოციალ-დემოკრატიას ქართველი სოციალ-დემოკრატია თავის მასწავლებლად სთვლიდა“. გაზეთი „საქართველოს რესპუბლიკა“ წერდა, რომ სოციალ-დემოკრატები აუცილებლად აქტიურ მონაწილეობას მიიღებენ გერმანულ-ქართულ კულტურული საზოგადოების საქმიანობაში და ამ თანამშრომლობის მამოძრავებელ ძალად იქცევიან (საქ. რესპ. № 2 , 1918).

ზოგადად, როგორც ჩანს ქგკს-ს უფრო ედპ-სთან ჰქონდა თანამშრომლობა. ვარაუდის საფუძველს იძლევა საზოგადოების შემადგენლობა და ისიც, რომ ამ პროცესის შესახებ ძირითადად სწორედ ედპ-ს ბეჭდვითი ორგანო - გაზეთი „საქართველო“ იუწყებოდა.

1918 წლის მანძილზე საზოგადოება მოქმედებას ცდილობდა. ჯერ იყო და სათანამშრომლოდ იწვევდა წევრობის მსურველებს (საქართველო № 150, 1918, გვ.1): „წევრობა მოვალეობაა ყოველი ქართველი ინტელიგენტისა. საჭიროა საზოგადოების გაძლიერება წევრთა სიმრავლითა და ნივთიერის დახმარებით. ვისაც სურს და ჯერ კიდევ არ ჩაწერილა, ეხლავე შეუძლია ჩაეწეროს ქართულ-გერმანულ კულტურულ საზოგადოების წევრათ თამარ ჯავრიშვილის ასულთან, ფრეილინის ქ. № 11, ეროვნული საბჭოს ქონებათა სამმართველოში და გერმანელთა ეროვნული საბჭოს ბინაზე, კირხეს ქ. № 25“ (აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კირხეს ქ. № 25-ში ლუთრანულ ეკლესიისასთან 1818 წელს დაფუძნებული წმინდა პეტრე-პავლეს სკოლა მოქმედებდა (პასტორატის ეზოში); 1918 წლის ივლისის გადაწყვეტილებით კი, ამავე წლის ოქტომბრიდან აქ თბილისის გერმანული რეალური გიმნაზია გაიხსნა, რომელიც მოგვიანებით კირხეს ქ. № 27-ში გადავიდა. (ახლანდელი მარჯანიშვლის და აღმაშენებლის ქუჩების მიდამოები) გერმანული სკოლების შესახებ ვრცელ კვლევას მკითხველს მალე შევთავაზებთ).

ქგკს-ს აღმასრულებელი კომიტეტი პერიოდულად მართავდა სამუშაო შეხვედრებს და განიხილავდა სხვადასხვა საჭირბოროტო საკითხს; ასეთი შეხვედრების დროს წევრებს დასწრებისაკენ საკმაოდ კატეგორიულად მოუწოდებენ (№ 155 გვ. 2 საქართველო). გარდა კომიტეტის სამუშაო შეხვედრებისა, ქგკს ატარებდა საინფორმაციო შეხვედრებს, ლექციებს და ეწეოდა კულტურის სფეროში ქართულ-გერმანულ საკოორდინაციო მუშაობას: „საზოგადოება აწყობს მთელ რიგს ლექციებისას, რომლითაც გერმანეთის დელეგაციას გააცნობენ ქართულ კულტურას და ცხოვრებას. კვირას ენკენისთვის 29, არტურ ლაისტი წაიკითხავს ლექციას „ქართულ პოეზიაზე“ ხოლო ბატონი ჰეინე გერმანულად ნათარგმნ ქართულ ლექსებზე. („საქართველო“, № 178, გვ. 3).

1919 წლიდან, პერიოდიკაში ინფორმაცია ქართულ-გერმანულ საზოგადოებაზე წყდება. უფრო გვიანდელ საარქივო დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ საზოგადოებამ საქმიანობა „ობიექტური მიზეზების“ გამო შეაჩერა. პირველ მსოფლიო ომში გერმანიის მარცხს, საქართველოდან გერმანული ჯარის გასვლას (1919 წელს თბილისიდან, ხოლო 1920 წელს ბათუმიდან) და 1919 წლის დასაწყისში საქართველოში ინგლისელების ჯარების შემოსვლას - მანამდე აქტიურად მიმდინარე ქართულ-გერმანულმა ურთიერთობებმა უკანა პლანზე გადაიწია. სავარაუდოდ ეს ახალი პოლიტიკური ვითარებაც იყო ქგკს-ს საქმიანობის შეწყვეტის საფუძველი.

ხოლო, 1920 წლის 15 ნოემბერით დათარიღებულ დოკუმენტში (ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ე. თაყაიშვილის პირადი საარქივო ფონდი, საქმე № 1071, ფურც. 1) ვკითხულობთ „1918 წელს დაარსებული „გერმანულ-ქართული კულტურული საზოგადოება“, ობიექტური მიზეზების გამო, იძულებული იყო დროებით შეეწყვიტა თავისი საქმიანობა. საზოგადოების ქვემორე ხელის მომწერი წევრები და მეგობრები მიიჩნევენ, რომ ამიერიდან აღარ არსებობს შემდგომი უმოქმედობის საფუძველი და იწვევენ საქართველოს დამფუძნებელი კრების ვიცე-პრეზიდენტს, ბატონ ექვთიმე თაყაიშვილს კვირას, 21 ნოემბერს, 12 საათზე, „ცენტრობანკის“ შენობაში (თავისუფლების მოედანი) გამართულ „გერმანულ-ქართული კულტურული საზოგადოების“ წევრთა კრებაზე.“

ამავე დოკუმენტით ირკვევა ქგკს-ის იმჟამინდელი წევრების ვინაობა:

1) გიორგი ანდრონიკაშვილი (ელექტროინჟინერი), 2) გიორგი ამირეჯიბი (რედაქტორი), 3) ვოლდემარ ბრეტერი (კომერსანტი), 4) პაულ ბიული (დამფუძნებელი კრების წევრი), 5) რაჟდენ დათეშიძე (კომერსანტი), 6) დოქტ. ერნსტ ფონ დრუფელი (გერმანელი მრეწველი), 7) სეით დევდარიანი (სოციალ-დემოკრატი, ეკონომისტი, პუბლიცისტი), 8) კრისტოფ ფორჰერი (ფერმერი), 9) გეორგ ფრიკი (ბანკის დირექტორი) 10) ალექსანდრე ფუფაჯევი (გაზეთის რედაქტორი), 11) იოსებ გედევანიშვილი (სამხედრო მინისტრის მოადგილე), 12) კარლ ფონ ჰანი (გიმნაზიის პროფესორი), 13) ალექსანდრე ლანდია (თბილისის სამაზრო ერობის დეპუტატი), 14) არტურ ლაისტი (მწერალი), 15) დოქტ. ტიტე მარგველაშვილი (პუბლიცისტი), 16) ვლასა მეგრელიშვილი (კომერსანტი), 17 ) მერცვაილერი (ექიმი), 18) დავით ონიაშვილი (დამფუძნებელი კრების დეპუტატი, პროფესორი, იურისტი), 19) ვოლდემარ პრაისბერგი (აფთიაქარი), 20) ჰეინრიხ რუსტი (კომერსანტი), 21) გენერალი ალექსანდრე ზაქარიაძე (გენერალური შტაბის უფროსი), 22) ივანე ზედგენიძე (ადვოკატი), 23) ვალტერ ზიკარდი (კომერსანტი), 24) დავით შარაშიძე (დამფუძნებელი კრების დეპუტატი, ჟურნალისტი), 25) ისიდორე სტურუა (ინჟინერი), 26) ტატიშვილი (სამინისტროს დირექტორი), 27) ვილჰელმ ტროსტერი (კომერსანტი), 28) მიხეილ(მიხაკო) წერეთელი (პროფესორი), 29) დიმიტრი უზნაძე (პროფესორი), 30) გრიგოლ ვეშაპელი (დამფუძნებელი კრების დეპუტატი).

დანიშნული კრების დღის წესრიგში კი სამი საკითხი იდგა:

1) საზოგადოების სტატუსის დადასტურება ან შეცვლა;

2) გამგეობის ხელახალი არჩევნები:

3) სამუშაო კომისიების (მაგ. განათლების, ეკონომიკის, საზოგადოებასთან ურთიერთობის) არჩევა.

კრების ჩატარებისა და იქ მიღებული გადაწყვეტილებების, კომიტეტის ახალი შემადგენლობისა და საზოგადოების სამომავლო სამოქმედო გეგმის შესახებ, კვლევის ამ ეტაპზე ინფორმაცია არ მოგვეპოვება. თუმცა, 1921 წლის 30 იანვარს, გაზეთ „საქართველოს რესპუბლიკაში“, ( № 22) გამოქვეყნებული ანონსი, ცხადჰყოფს, რომ საზოგადოება ახალი შემართებით შეუდგა მუშაობას და გრძელვადიანი მიზნებიც ჰქონდა: „ქართულ-გერმანულ საზოგადოებაში ყოველ ორ კვირაში ერთხელ წაიკითხება მთელი რიგი მოხსენებისა გერმანულ და ქართულ ენებზე. უახლოესი მოხსენება იქნება კვირას, იანვრის 30-ს „ცენტრობანკში“ კ. ჰანისა: სავაჭრო მიმოსვლის გზები ძველად საქართველოში. დასწრება შეუძლიათ არა წევრთაც“

თუმცა, 1921 წლის თებერვალში, ბოლშევიკური ოკუპაციის შედეგად მთლიანად დამოუკიდებელი საქართველოს და იმდროინდელი სამოქალაქო და პოლიტიკური ინიციატივების ისტორია დასრულდა. ქართულ-გერმანული საზოგადოების წევრთა დიდი ნაწილი კი ემიგრაციაში წავიდა, მათ შორის - გერმანიაშიც.

უკვე 1929 წელს, გერმანიაში, კრეს ფონ კრესენშტაინი, თბილისში ქართულ-გერმანული კულტურული ურთიერთობების მხარდამჭერი და გულშემატკივარი, გერმანიის საიმპერატორო ჯარების ყოფილი გენერალი და სარდალი ამიერკავკასიაში, ბერლინში, ემიგრაციაში მყოფ ტიტე მარგველაშვილს წერდა:

„პატივცემულო ბატონო მარგველაშვილო! იმის იმედით, რომ გაგიადვილდეთ თქვენი შესაძლებლობების შესაბამისი საქმიანობის მოძიება, დიდი სიამოვნებით ვადასტურებ, რომ თქვენ მსოფლიო ომის პერიოდში, კავკასიაში - გერმანელების მიმართ კეთილგანწყობილი მიმართულების სათავეში იდექით, დიდი სარგებლობა მოგქონდათ ჩვენი გერმანული საქმისათვის და 1919-1920 წლებში, როგორც გერმანულ-ქართული კავშირის თავმჯდომარემ, გერმანიის სასარგებლო პროპაგანდა წარმატებით განაგრძეთ. საუკეთესო სურვილებით სამომავლოდ და გულითადი მოკითხვით, თქვენი ერთგული ბარონი კრესი. არტილერიის გენერალი. კავკასიაში გერმანული დელეგაციის ყოფილი ხელმძღვანელი. კასელი. 16.11.1929" (ბერლინი, Landesarchiv)

P.S. მასალების მოძიებაში გაწეული დახმარებისათვის, მადლობას ვუხდი სალომე ჭანტურიძეს.