2017-11-03
გერმანული კარიკატურა "აღმოსავლეთის გასაღვიძებლად"

კავკასიაში პირველი სატირული ჟურნალი მუსლიმების პრობლემების შესახებ1906 წელს თბილისში გამოვიდა. ჟურნალის იდეის ავტორი და ფაქტობრივი გამომცემელი იყო ახალციხელი მუსლიმი მესხი - ომარ ყიფიანი, რომელიც სოფელ აწყურში 1872 წელს დაიბადა მდიდარი მემამულის ოჯახში. განათლების მისაღებად, ომარი თავდაპირველად, 10 წლის ასაკში გორის სასულიერო სემინარიაში შეიყვანეს. დედამისს, როგორც მორწმუნე მუსლიმს არ მოსწონდა, მისი ვაჟი ქრისტიანულ სასწვალებელში რომ სწავლობდა, ამიტომ ომარი სტამბოლში გაამგზავრეს, სადაც ფატიჰის მედრესეში გაამწესეს. ომარი იქაც სკეპტიკურად უყურებდა რელიგიურ გაკვეთილებს. ორი წლის შემდეგ კი “დარ უშ შაფაქის” სემინარიაში გადავიდა, სადაც სამეცნიერო საგნები და უცხო ენები შეისწავლა.

სწავლების ბოლო წელს მან მუშაობას დაიწყო გალათას მთავარ ფოსტაში, სადაც ევროპაში გამოცემული ყველა ჟურნალ-გაზეთი მის ხელში ხვდებოდა. ამ გაზეთებით გაიცნო ევროპული ლიბერალური იდეები, რამაც ძალიან დიდი გავლენა იქონია მის განვითარებაზე.

ომარ ყიფიანი. ომარ ფაიკ ნეიმან-ზადე.


იგი ქადაგებდა ქალთა უფლებების დაცვას და თვლიდა, რომ განათლება ერთადერთი გზა იყო განვითარებისათვის. თუმცა ძალიან ცოტა ადამიანი იზიარებდა ამ აზრებს - რომ მუსლიმი ქალებისითვისაც აუცილებელი იყო განათლების მიღება.

1906 წელს ომარმა გადაწყვიტა თბილისში თავად გამოეცა სატირულ-იუმორისტული შინაარსის გაზეთი “თათრულ” ენაზე. ჟურნალს სახელი დაარქვა ცნობილი თურქი სახალხო პერსონაჟის მოლა-ნასრედინის პატივისცემის ნიშნად, რომელიც ღარიბ და პატიოსან ხალხს გულშემატკივრობდა და თანაუგრძნობდა.

ომარს თავად არ შეეძლო გაზეთის რეგისტრაცია და გამოცემა, რადგან იგი რუსეთის იმპერიისათვის ”პრობლემურ პერსონად” ითვლებოდა. ამიტომ მან მიიწვია ჯალილ მამად-კულიზადე მთავარ რედაქტორად. ილუსტრატორებად კი – თბილისელი გერმანელები: ოსკარ შმერლინგი და იოზეფ როტტერი, რომლებმაც სრულიად ახალი სტილი დაამკვიდრეს ქართულ საგაზეთო მხატვრობაში.

შმერლინგსა და როტტერს განათლება მიუნხენის სამხატვრო აკადემიაში ჰქონდათ მიღებული. მათ ძალიან დიდი წვლილი შეიტანეს ქართული საგამომცემლო მხატვრობის განვითარებაში. ისინი „მოლა-ნასრედინის“ გარდა, ასევე აქვეყნებდნენ კარიკატურებს იმ პერიოდში თბილისში გამოცემულ უამრავ ჟურნალ-გაზეთში: „ცნობის ფურცელი“, „ეშმაკის მათრახი“, მათრახი და სალამური“, „მათრახი“ და სხვ. ოსკარ შმერლინგს ეკუთვნის იაკობ გოგებაშვილის „დედა ენის“ პირველი გამოცემის ილუსტრაციები. როტტერმა კი ფირდოუსის „შაჰნამე“ და სომხური ზღაპარები დაასურათა. ქართული კულტურის წინაშე მათი ერთ-ერთი ყველაზე დიდი დამსახურება ისიცაა, რომ სწორედ ოსკარ შმერლინგმა დაასრსა თბილისში ხელოვნების სკოლა, სადაც როტტერიც მიიწვია პედაგოგად და შემდეგ, სწორედ ეს სკოლა გახდა თბილისის სამხატვრო აკადემიის საფუძველი.

საზოგადოება მათ კარიკატურებს აღფრთოვანებული ელოდა.

„მოლა ნასრედინში“ აქვეყნებდნენ კარიკატურებსა და სტატიებს, იმდროსათვის კავკასიაში არსებულ პრობლემებზე. ქალთა ჩაკეტილობასა და შეზღუდულ უფლებებზე, სახელმწიფო მოხელეების, პოლიციისა და სასულიერო პირების არაკეთილსინიდისიერებაზე.

”მოლა ნასრედინის” ფურცლებზე ასევე ქვეყნდებოდა სხვა პოეტებისა და პროზაიკოსების ფელეტონები.

იმავე პერიოდში თბილისში მოღვაწე გამოჩენილი გერმანელი პუბლიცისტი არტურ ლაისტი აღფრთოვანებული იყო “მოლა ნასრედინის“ ავტორების შემოქმედებითი ნიჭითა და გამბედაობით, ძალიან გულშემატკივრობდა და მათ მიმართ საქებარ სიტყვებს არ იშურებდა.

”მოლა ნასრედინის” პირველივე ნომერმა ფურორი მოახდინა.

არავინ მოელოდა ასეთ დიდ წარმატებას. სულ მალე გაზეთი 5000-იანი ტირაჟით გამოდიოდა. გაზეთს ომარ ფაიკი თავად აფინანსებდა, თუმცა მას ფინანსური მოგება არ მოჰქონდა.

გაზეთი შეუფერხებლად გამოდიოდა 1906-1909 წლებში. 1912 წელს კვლავ გაგრძელდა მისი გამოცემა. სულ ბოლოს იგი 1917 წელს განახლდა.

მოლები თავიანთ მრევლს სასტიკად უკრძალავდნენ ამ ჟურნალის წაკითხვას. თუმცა მისი პოპულარობა უფრო მეტად იზრდებოდა, საზოგადოება სულმოუთქმელად ელოდა ყოველ ახალ ნომერს. „მოლა-ნასრედინს“ ემტერებოდა როგორც ცარისტული რუსეთის ხელისუფლება, ასევე-ირანისა და ოსმალეთს მთავრობები, რადგან ”მოლა ნასრედინში” ყველა მათგანის მიმართ ქვეყნდებოდა კრიტიკულ-სატირული სტატიები.

„მოლა ნასრედინი“ აკრიტიკებს მცირეწლოვანი გოგონების მოტაცებას. (1906 წელი, თბილისი)


ევროპელი ქალბატონი რჩევას ეკითხება ალი ბეისა და მუსლიმ სასულიერო პირებს; მას აინტერესებს, თუ არის შესაძლებელი, მიიღოს ისლამი და ცოლად გაჰყვეს მუსლიმ მამაკაცს, იმ პირობთ, რომ არ მოუწევს ჰიჯაბით შემოსვა. ალი ბეი პასუხობს, რომ ეს საკითხი მუსლიმ სასულიერო პირებთან უნდა გაარკვიოს. სასულიერო პირები ამბობენ რომ ეს შესაძლებელია. თუმცა „მოლა ნასრედინი“ დასძენს, რომ ქორწინების შემდეგ უსათუოდ ასე მოხდება და ჰიჯაბში შემოსილი ქალის სურათზე მიგვითითებს. (1910 წელი, თბილისი).


„მომლოცველების მოლოდინში ბათუმის სადგურში“. „ბათუმის საყასბო“, სადაც ადამიანები ჰყავთ გატყავებული. (1910 წელი, თბილისი).



„მოლა ნასრედინი“ აკრიტიკებს პედოფილიას სასულიერო სასწავლებლებში. წარწერა ნახატზე: „ნუ გერიდება, შვილო ჩემო, მიდი ახლოს მოძღვართან, დაე განგწმინდოს“. (1910 წელი, თბილისი).

ჟურნალის გამომცემლობა 1921 წელს თბილისიდან თავრიზში გადავიდა. 1922-1931 წლებში კი ბაქოში იბეჭდებოდა.

თავად ჟურნალის შემქმნელი ომარ ყიფიანი შემდგომში უკვე - ომარ ფაიგ ნეიმან-ზადეს სახელით მოღვაწეობდა; აქტიურად იყო ჩართული პოლიტიკურ პროცესებში. იგი ემხრობოდა სერვერ ბეგ ათაბაგს და მასთან ერთად ხელმძღვანელობდა სამცხე-ჯავახეთში 1918-1920 წლებში წარმოებულ აჯანყებებს. 1920 წელს ომარი ხელმძღვანელობდა ”ყარსის დამოუკიდებელ რესპუბლიკას” - რომელიც გულისხმობდა სამხრეთ კავკასიის მუსლიმთა გაერთიანებას, სწორედ ამ „რესპუბლიკაში“ სურდათ მათ სამცხე-ჯავახეთის შეყვანაც.

საბოლოოდ კი ომარ ყიფიანი, 1921 წელს, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპაციის დაწყების შემდეგ, შულავერში ჩამოყალიბებული "რევოლუციური კომიტეტის" (რევკომის) წევრი გახდა.

საბჭოთა რეჟიმის დამყარების შემდეგ, ომარ ყიფიანს კომუნისტური ხელისუფლება დიდი პატივით ეპყრობოდა, როგორც ცარისტული რუსეთის დაუძინებელ კრიტიკოსს. ახალციხეში დიდი სახლიც კი აჩუქეს ლამაზი ეზოთი. შემდგომ წლებში იგი აზერბაიჯანის სსრ-ში გადასახლდა და ჩაბმული იყო საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ პროცესებში, თუმცა 1937-1938 წლების დიდი საბჭოთა ტერორის დროს დააპატიმრეს და დახვრიტეს.


სხვა ბლოგები
კალენდულა და ლურჯი ღილი
2018-09-29
...
ამბავი ჩემი წინაპრებისა
2018-08-06
ყველას ნახვა