1920 წელს, იმჟამინდელი პოლიტიკური კონტექსტიდან გამომდინარე, ქართულ-გერმანული ერთობლივი ინციატივები მართალია, წინა წლებთან შედარებით ნაკლებად გვხვდება, თუმცა ორი ქვეყნის სხვადასხვა ინსტიტუტსა თუ ჯგუფს შორის ერთმანეთის მიმართ ინტერესი ისევ მკაფიოდ ჩანს. ამ პერიოდის ამბებიდან აღსანიშნავია, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ზოგიერთი ფაკულტეტის გაძლიერება-განვითარების მიზნით, გერმანელი პროფესორების მოწვევის ინიციატივა. საინტერესოა ასევე, ჩემთვის აქამდე უცნობი ამბავი - საქართველოში ახალი, სრულიად განსხვავებული გერმანული დასახლების შექმნის მცდელობის შესახებ.

გერმანული ახალშენების ისტორია კავკასიაში ჯერ კიდევ 1817 წელს იღებს სათავეს. მაშინ საქართველოსკენ ძირითადად ვიურტემბერგელი შვაბები წამოვიდნენ და დროთა განმავლობაში არაერთი დასახლებაც დააფუძნეს. ამ ისტორიის და საქართველოში გერმანული არქიტექტურული მემკვიდრეობის შესახებ მეტი ინფორმაციის მიღება ნესტან თათარაშვილის ბლოგით არის შესაძლებელი. სულ საქართველოში 23 გერმანული დასახლება არსებობდა, სხვადასხვა დროს შექმნილი და სხვადასხვა ზომის, სადაც ძირითადად ვიურტემბერგელი შვაბები და მათი შთამომავლები ცხოვრობდნენ.

1920 წელს კი, საქართველოში ჩამოსახლება ხუთასმა გერმანელმა ოჯახმა მოინდომა, ამჟამად ძირითადად ბავარიიდან. საორგანიზაციო საკითხების უკეთ მოგვარების მიზნით მათ სამუშაო ჯგუფი, კავშირიც კი შემქნეს: „ჩვენი კავშირი იმ მოსაზრებების გამო შეიქმნა, რომ გააერთიანოს წარმოებისა და ინდუსტრიის სხვადასხვა დარგის მუშები და ხელოსნები... საქმე ეხება ყოჩაღ და ბეჯით პატარა ადამიანებს.“ - წერდა 1920 წელს კავშირის „სამუშაო ჯგუფი საქართველოში ამხანაგური დასახლების შექმნის მომზადებისთვის“ გამგეობა რაიხის მიგრაციის სამსახურს.

ე. წ. „სამუშაო ჯგუფი“ 1919 წელს მიუნხენში შეიქმნა და მისი წევრების თავდაპირველი სამიზნე ციმბირი იყო. თუმცა რამდენადაც ციმბირში გამგზავრება დიდ სირთულეებთან აღმოჩნდა დაკავშირებული სიშორის და სხვა მიზეზების გამო, სამუშაო ჯგუფმა, რომელსაც თავისი გამგეობაც ჰყავდა, კავკასიაზე დაიწყო ფიქრი. კავკასიაში კი საქართველო შეარჩია, შესაძლოა სოციალ-დემოკრატიული წყობილებისა და აქ გერმანული თემის ცხოვრების თითქმის საუკუნოვანი გამოცდილების გამოც.

იმხანად გერმანიაში არცთუ ისე სახარბიელო ეკონომიკური და პოლიტიკური მდგომარეობა იყო (ცხადია, არც საქართველოში იყო უკეთესი სიტუაცია, თუმცა ბავარიელმა მუშა-ხელოსნებმა ეს ამბავი ჩანს, არ იცოდნენ), რაც სამუშაო ადგილების სიმწირეშიც გამოიხატებოდა. ეს და ზოგადად 20-იან წლებში მიმდინარე პოლიტიკური და ეკონომიკური ძვრები იყო ძირითადი მიზეზი იმისა, რომ მუშათა და ხელოსანთა ამ ჯგუფმა ქვეყნის დატოვება და ახალი სამშობლოს ძიება გადაწყვიტა. ჯგუფს თავისი იდეოლოგიური პლატფორმაც გააჩნდა. თუ როგორ წარმოედგინათ მათ ახალი დასახლების, ერთგვარი სამეურნეო კომუნის შექმნა საქართველოში, რა მიზნები ამოძრავებდათ და როგორ ხედავდნენ თავიანთ თავსა და როლს ქვეყნის განვითარებაში, გაწერილი იყო იმ კონცეფციაში, რომელიც საქართველოს მთავრობას გაეგზავნა 1920 წლის გაზაფხულზე ან ზაფხულში.

ამ კონცეფციის მიხედვით ცხადი ხდება, რომ „სამშობლოსაგან დაღლილი“ და საქართველოში ახალი სახლის მაძიებელი სამუშაო ჯგუფი კვალიფიციური მუშების, ტექნიკოსების, ინჟინერების და მათი ოჯახებისგან შედგებოდა. ჯგუფის მიზანი იყო საქართველოში ამხანაგობის პრინციპებზე დაფუძნებული დასახლების შექმნა და მგზავრობასთან დაკავშირებული საკითხების ერთობლივი მოგვარება.

სამუშაო ჯგუფის წესდება მთელ რიგ საკითხებს ეხებოდა და აწესრიგებდა, აქ გაწერილი იყო გაერთიანების მიზნებიც:

• დემორალიზაციასთან და სხვა უარყოფით შედეგებთან ბრძოლა, რაც მსოფლიო და სამოქალაქო ომებმა გამოიწვია;
• მატერიალიზმთან დაერის კულტურისა და წეს-ჩვეულებების გამანადგურებელ გავლენებთან ბრძოლა;
• წესიერი და პატიოსანი ადამიანების ერთობის მხარდაჭერა და გაფართოება, ადამიანებისა, რომლებიც უარს ამბობენ მხოლოდ პირად სარგებელზე და მზად არიან დაეხმარონ და ემსახურონ ერთმანეთს.

ერთობა ამ პრინციპებიდან გამომდინარე გეგმავდა კავკასიაში, კერძოდ, საქართველოში სამოდელო დასახლების შექმნას თანამედროვე ტექნიკისა და მეცნიერების რაციონალური გამოყენებით. დასახლებას და სამუშაო ჯგუფს საკუთარი საჭიროებები საკუთარივე ძალებით, ამხანაგური წარმოებით (კოოპერაციით) უნდა დაეკმაყოფილებინა. გაერთიანება შორის იყო პოლიტიკისგან და არ აპირებდა არანაირი ფორმით საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში ჩარევასა და მონაწილეობას. ჯგუფი ასევე ემიჯნებოდა მსოფლიოში მზარდ კაპიტალისტურ ტენდენციებს და მის ძირითად მიზანს საქართველოს ინდუსტრიისა და ეკონომიკის განვითარებაში საკუთარი წვლილის შეტანა წამოადგენდა.

სამუშაო ჯგუფის წევრები მზად იყვნენ თავიანთი კომპეტენციების ფარგლებში ემუშავათ ეკონომიკისა და წარმოების სხვადასხვა დარგში და რამდენადაც მათი დიდი ნაწილი კვალიფიციური ტექნიკოს-ხელოსანი იყო, მზადყოფნას გამოთქვამდნენ, ადგილობრივი საწარმოო ძალებისათვის სპეციალური სწავლებებიც შეეთავაზებინათ და გამოცდილებაც გაეზიარებინათ. ახალ სამშობლოს ემიგრაციის მსურველები საკუთარ დარგობრივ კომპეტენციებს, გულმოდგინე შრომასა და ცოდნის გაზიარებას, ასევე კაპიტალიზმის პრინციპებზე უარის თქმასა და პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტს სთავაზობდნენ.

ამონარიდი კონცეფციიდან, PP AA RZ 511

თავის მხრივ კი, საქართველოს მთავრობისაგან რიგ საკითხებში მხარდაჭერას ელოდნენ: მათი სურვილი იყო საქართველოში კომპაქტურად ჩასახლება, რათა ერთობისა და ამხანაგობის პრინციპები არ დარღვეულიყო და ჯგუფის წევრებს ერთმანეთის ჭირისა და ლხინის გაზიარება შესძლებოდათ. ამ ჩასახლებისთვის საჭიროდ მიაჩნდათ საქართველოს მთავრობისგან თავისუფალი მიწის გამოყოფა. ჯგუფი ასევე ელოდა ფინანსურ მხარდაჭერას სამგზავრო-სატრანსპორტო საკითხებში. თუ როგორ უნდა მომხდარიყო დაახლოებით 500 ოჯახის მგზავრობის ორგანიზება, ეს ცალკე განხილვის საკითხი იყო.

ამ კონცეფციისა და პირობების გათვალისწინებით, სამუშაო ჯგუფის გამგეობა „პატივცემულ საქართველოს რესპუბლიკას“ საქმის სწრაფად და პრინციპულად განხილვას სთხოვდა და კონკრეტულ პასუხს ელოდა, რაც გამგზავრებისთვის საჭირო მოსამზადებელი ეტაპის უკეთ დაგეგმვას გააადვილებდა.

„თავს უფლებას ვაძლევთ კიდევ ერთხელ გავუსვათ ხაზი იმ გარემოებას, რომ ჩვენ არ ვართ კაპიტალიზმის მიმდევარნი, არასგზით არ ვაპირებთ ქვეყნის პოლიტიკაში ჩარევას და გვამოძრავებს მხოლოდ ის მიზანი, რომ ჩვენი წვლილი შევიტანოთ ქვეყნის ინდუსტრიული განვითარების, მისი აღორძინების საქმეში, სადაც გვინდა რომ ჩვენმა შვილებმაც და შვილიშვილებმაც დიდხანს და ბედნიერად იცხოვრონ, ისე რომ არ დაივიწყონ მადლიერება პატივცემული საქართველოს მთავრობის მიმართ.“ - წერდა „სამუშაო ჯგუფის“ გამგეობა.

ჯგუფს 1920 წლის ოქტომბერის მდგომარეობით, საქართველოს მთავრობისაგან ოფიციალური პასუხი თავიანთ მიმართვაზე მიღებული ჯერ არ ჰქონდა. მიუხედავად რამდენიმეთვიანი მცდელობისა, საორგანიზაციო საკითხებიც საკმაოდ ნელა მიიწევდა წინ. თუმცა აქვე უნდა ითქვას, რომ ამ პერიოდში უკვე გამართულიყო მნიშვნელოვანი შეხვედრა ბერლინში, ერთი მხრივ, „სამუშაო ჯგუფის“ წარმომადგენელსა და მეორე მხრივ, გერმანიაში საქართველოს სრულუფლებიან წარმომადგენელ - ვლადიმერ ახმეტელსა და საქართველოს დამფუძნებელი კრების წევრ - ერიკ ბერნშტაინს შორის, რომელიც იმხანად თბილისიდან იყო ჩასული გერმანიაში სხვადასხვა საკითხის მოსაგვარებლად.

ბერნშტაინის ინფორმაციით, საქართველოს მთავრობა დიდი კეთილგანწყობით უყურებდა „სამუშაო ჯგუფის“ ინიციატივას, თუმცა რაიმე მყარი და ხელმოსაჭიდი შეთანხმება არ შემდგარა. შეხვედრაზე ახმეტელსა და ბერნშტაინს გააცნეს „სამუშაო ჯგუფის“ ხედვა და მიზნები, მათ შორის ისიც, რომ ჯგუფის წევრები თავდაპირველად ინდუსტრიის სფეროში აპირებდნენ დასაქმებას, რადგანაც დასახელებისთვის თავისუფალი მიწის გადაცემის საკითხი ჯერ არ იყო გადაწყვეტილი. შემდეგ კი უკვე დასახლების სამეურნეო ამხანაგობის საფუძვლებზე მოწყობა იქნებოდა ჯგუფის მთავარი ამოცანა. „სამუშაო ჯგუფის“ გათვლით, საქართველოში გამომგზავრებისათვის დაახლოებით 6 მილიონი მარკა იყო საჭირო. შეხვედრაზე ბერნშტაინმა მოსაზრება გამოთქვა, რომ დასახლების მშენებლობისათვის საჭირო იქნებოდა წინასწარ პატარა დელეგაციის წარგზავნა საქართველოში, რომელიც ადგილზე მოაგვარებდა ჯგუფის წევრების ღამისთევის საკითხებს პირველი ეტაპისათვის.

ინფორმაციას აღნიშნული შეხვედრისა და შეხვედრაზე გაჟღერებული მოსაზრებების შესახებ ვიგებთ გერმანიის საგარეო და შინაგან საქმეთა სამინისტროებში რაიხის მიგრაციის სამსახურის მიუნხენის განყოფილების მიერ გაგზავნილი წერილიდან, რომელიც 2.10.1920-ით თარიღდება. ამავე წერილშია ნახსენები, რომ სამუშაო ჯგუფის ინიციატივას მხარს უჭერდნენ თბილისში მცხოვრები მდიდარი დები - ლაიტცები. მათ თავის დროზე ბაქოში ნავთობის მოზრდილი ჭა ერგოთ მემკვიდრეობით. თუმცა რამდენადაც დებს არც თუ ისე კარგი სახელი ჰქონდათ, გერმანული მხარე, საქართველოში გერმანიის საკონსულოს ჩართულობით, ცდილობდა მათ შესახებ მეტი ინფორმაციის მიღებას და სანდოობის საკითხის გადამოწმებას.

ამ ამბებს დამატებით სიცხადეს სძენს თბილისიდან, გერმანიის დიპლომატიური წარმომადგენლობიდან, 15 ოქტომბერს გამოგზავნილი წერილის. ელჩი დრიუფელი წერდა:

„ცოტა ხნის წინ მიუნხენიდან საქართველოში გადმოსახლების მსურველთა ჯგუფმა წერილობით მიმართა აქაურ სხვადასხვა უწყებასა თუ კერძო პირს, თუმცა არა - საქართველოში გერმანიის დიპლომატიურ წარმომადგენლობას. ჩემი აზრით, მიუხედავად მრავალი დაბრკოლებისა, ჯგუფის გამომგზავრება მაინც შესაძლებელია. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ აქაურ გერმანელებში პირიქით, გერმანიაში გადასახლების სურვილები შეიმჩნევა. ასეა თუ ისე, მსგავსი განზრახვა საფუძვლიან მომზადებას საჭიროებს. პრეზიდენტმა ჟორდანიამ პირდაპირ მითხრა, რომ კომპაქტური ტიპის ჩასახლება არც კი შეიძლება განიხილებოდეს. საქართველოს მთავრობა ძლიერი ნაციონალისტური განწყობებისაა და უცხოელთა მსგავს ჩასახლებებს, მათ შორის გერმანელებისას, როგორც ჩანს, მაინცდამაინც არ მიესალმება. ცოტა ხნის წინ ხმა გავრცელდა, რომ ჯგუფი ბერლინში საქართველოს წარმომადგენლობის მხარდაჭერით, უკვე ოქტომბერში აპირებს გამომგზავრებას. მართალია, მე ამ ცნობისა არ მჯერა, მაგრამ მაინც დავძენ და საგარეო საქმეთა სამინისტროს ვურჩევ, აღნიშნული წამოწყება რაც შეიძლება კარგად დაგეგმოს ადგილზე და ჯგუფის გამომგზავრებამდე მაქსიმალური ინფორმაცია შეაგროვოს პოლიტიკური კონტექსტების გათვალისწინებით. ცუდად ორგანიზებული ქაოტური წამოწყება აქ არსებულ გერმანულ იმიჯს ძლიერ დააზიანებს. როგორც გავიგეთ, ჩამოსვლის მსურველმა, 300-მა მონაწილემ გადაიხადა ინიციატივასთან დაკავშირებული გარკვეული ხარჯები (6000 მარკა თითომ) და ამ თანხას დები ლაიტცები განკარგავენ. დებს აქ არა აქვთ კარგი სახელი. მათ მიერ შემოთავაზებულ-დასახელებული მეღვინეობის ტერიტორია სინამდვილეში სამეურნეოდ გამოუსადეგარი კლდოვანი მიწაა. კარგი იქნებოდა, დები ლაიტცების შესახებ ინფორმაცია გრაფ შულენბურგთანაც გადამოწმებულიყო.“

ცხადია, შესაბამისი გერმანული უწყებების წარმომადგენლები ასეც მოიქცნენ და აზრი საქმეში მონაწილე მდიდარი დების შესახებ გრაფ ფონ შულენბურგსაც ჰკითხეს.

საგარეო საქმეთა სამინისტროს წერილი გრაფ ფონ შულენბურგს / PP AA RZ 511

შულენბურგმა დაადასტურა ინფორმაცია ლაიტცების მიერ მიღებული მემკვიდრეობის შესახებ, თუმცა, იქვე დასძინა, რომ ომამდე თბილისში ხმა იყო გავრცელებული, თითქოს დები ფინანსურ სიძნელეებში იყვნენ გახვეული. ამ ხმების დაზუსტებით მტკიცება მაშინაც რთული ყოფილა და „მე არ ვფლობ ინფორმაციას დების დღევანდელი ფინანსური მდგომარეობის შესახებ და ვფიქრობ, რომ მეტის გაგება ამ საკითხზე ფრაიბურგში არსებული საბანკო ინსტიტუტების მეშვეობით შეიძლება იყოს შესაძლებელი.“

იგი თავის მხრივ კი ეჭვს გამოთქვამდა, რომ ვითარება შეიძლება, არც ისე სახარბიელო ყოფილიყო იმ გარემოებიდან გამომდინარე, რომ ბაქოში ბოლშევიკებმა კერძო საკუთრებისა და განსაკუთრებით ნავთის წარმოების ნაციონალიზაცია მოახდინეს, დების ნავთობის ჭები კი სწორედ ბაქოში მდებარეობდა. ამ ფაქტორებიდან გამოდინარე, გრაფი მიზანშეწონილად მიიჩნევდა გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს პირისპირ შეხვედრას საქართველოში გადასახლების მსურველთა ჯგუფთან, რათა მათთვის კავკასიაში შექმნილი ვითარება კარგად აეხსნა. გრაფ ფონ შულენბურგი არარეალისტურად მიიჩნევდა ჯგუფის გეგმებს.

შულენბურგი, ცხადია, არ ცდებოდა პოლიტიკური ვითარების შეფასებაში.(საქართველო, # 22, 1921) აი, რას იტყობინებოდა ქართული პრესა 1921 წლის დასაწყისში:

„აზერბაიჯანში ექვსამდე გერმანელთა ახალშენია: ელენენდორფი, ანენფელდი, გრიუნფელდი და სხვ. ეს ახალშენები თავის მოწყობით, სიმდიდრით, აღებ-მიცემობითა და წარმოებით ბევრ ქალაქს გაუსწორდებოდნენ. მათში მოწყობილი იყო წყალსადენები, ელექტრონის განათება, სახელოსნოები, სავაჭროები. მცხოვრებლები მდიდრულად სცხოვრობდნენ. საბჭოთა მთავრობის დამყარებამ უეცრად წელი მოსწყვიტა ამ მდიდარ კულტუროსან ახალშენებს. იქიდან ჩამოსული გერმანელები გვიამბობენ შემდეგს: დამყარდა თუ არა საბჭოთა მთავრობა, მან ანგარიშზედ აიღო ყველა მოახალშენეთა ქონება: ავეჯი, ტანისამოსი, საქონელი და სხვა. ვაჭრობა აღიკრძალა. ყველა ახალშენს წინადადება მიეცა შეედგინათ რევკომები, მაგრამ რადგანაც რევკომები და მოახალშენენი სოლიდაულად იქცეოდნენ და ახალშენებში არ შეჰქონდათ კლასთა ბრძოლა, ამისთვის რევკომები გადააყენეს და შობის წინა ღამეს ყველა ახალშენებში მოახდინეს ბურჟუაზიის რეკვიზიცია. ეს ნამდვილი ცარცვა-რბევა იყო. თვითეულ კვარტალს ახალშენებში შემოარტყეს ჯარი, შეიჭრნენ სახლებში და ოქოდან გამოზიდეს ყველაფერი, ტანისამოსი, ფეხსამოსი, ავეჯი. ოჯახს დაუტოვეს ძალიან მცირე ავეჯი: თითო ქვაბი, თითო მაგიდა, ორ წევრზედ ერთი ჭიქა, ერთი თეფში. თვითეულ წევრს დაუტოვეს მხოლოდ ორი წყვილი საცვალი და ერთი წყვილი ტანისამოსი. ოქრო, ვერცხლი და სხვა რაიმე განძეულობა სრულებით წაართვეს. წართმეული ნივთები გაგზავნეს განჯაში. ყველაზედ ძალიან დაზარალდა ანენფელდი. ცხოვრება ახალშენში აუტანელი ხდება.“

თეფშების და საცვლების მიმთვისებლები, ცხადია არც ნავთობის ჭაბურღილს დაუტოვებდნენ ვინმეს კერძო საკუთრებაში.

ჯგუფის საქართველოში გამგზავრების საორგანიზაციო საკითხები გერმანიის სხვადასხვა უწყებას შორის ინფორმაციის დაზუსტება-შევსების პროცესისა და საქართველო გერმანიას შორის შენელებული საფოსტო კონტაქტის გამო დროში გაიწელა და ამასობაში აზერბაიჯანის და სომხეთის მსგავსად, საქართველოშიც ბოლშევიკური წეს-წყობილება დამყარდა. სამუშაო ჯგუფის საქმე კი გაჭიანურდა, თუმცა 1921 წლის შუაში ჯერ კიდევ არ იყო საბოლოოდ დახურული. საქართველოში მომხდარი პოლიტიკური ცვლილებების გამო, ჯგუფმა არაერთი წევრი დაკარგა, არც სამგზავრო სამზადისის და საორგანიზაციო კუთხით იყო ხელსაყრელი ვითარება. ამის მიუხედავად სამუშაო ჯგუფი არ ეშვებოდა თავის წამოწყებას, თუმცა იდეის განხორციელებისათვის საჭირო კაპიტალი მას არ ჰქონდა. 1921 წლის აპრილისათვის „სამუშაო ჯგუფს“ დებ ლაიტცებთანაც გაწყვეტილი ჰქონდა ყოველგვარი ურთიერთობა.

1921 წლის 19 აპრილით დათარიღებულ წერილში, რაიხის მიგრაციის სამსახურის მიუნხენის განყოფილება გერმანიის შინაგან საქმეთა სამინისტროს აცნობებდა, რომ ის ჯერ კიდევ ინარჩუნებს კავშირს „სამუშაო ჯგუფთან“, თუმცა ამჟამად საქართველოში შექმნილი პოლიტიკური ვითარების გამო არ მიიჩნევს მიზანშეწონილად ამ პროექტის განხორციელებას, ანუ გერმანელი მუშებისა და ხელოსნების საქართველოში ჯგუფურ გადასახლებას. იმავე მოსაზრებას იზიარებს გერმანიის წარმომადგენელი საქართველოში, ულრიჰ რაუშერი, რომელიც ჩივის ქვეყანაში საბჭოთა რეჟიმის დამყარების შედეგად გაუარესებული ვითარების გამო, რაც იმაშიც გამოიხატებოდა, რომ საქართველოში უკვე წლობით მცხოვრები გერმანელებიც კი გერმანიაში დაბრუნებას ცდილობდნენ და იგი ძლივსღა ახერხებდა მათ გადარწმუნებას. საქართველოს გერმანელების გერმანიაში დაბრუნების შესაძლო მოტივები - კერძო საკუთრების ხელყოფა, თავისუფალი მეწარმეობისათვის შექმნილი საფრთხე და დაბრკოლებები, სიძვირე და სიდუხჭირე იყო.

სავარაუდოდ გერმანელი კოლონისტის სახლი. ფოტოს წარმომავლობა უცნობია.

სამწუხაროდ, ჩვენს ხელთ არსებული მასლა, კავშირის „სამუშაო ჯგუფი საქართველოში ამხანაგური დასახლების მომზადებისთვის“ შესახებ მეტ ინფორმაციას არ გვაწვდის. ცხადია, ჯგუფი საქართველოში ვერ ჩამოვიდა და არც ახალი კომუნის ტიპის დასახლების შექმნა გახდა შესაძლებელი.

საქართველოში, საბჭოთა ოკუპაციის მიუხედავად, გასული საუკუნის ოციანი წლების პირველ ნახევარში მაინც შეინიშნებოდა შრომითი მიგრაციის ცალკეული შემთხვევები და არა მარტო გერმანიიდან. მომეტებული უმუშევრობის მიზეზით, საქართველოში გერმანიის წარმომადგენლობას არც თუ იშვიათად აკითხავდნენ სხვადასხვა გზით, ხშირად არალეგალურად, საზღვრის გვერდის ავლით, გადმოპარული პირები, რომლებიც საბჭოთა საქართველოში სამუშაოს პოვნის იმედით მოდიოდნენ. ასეთი შემთხვევები, კონსულ ვეზენდოკის 1924 წლის 8 თებერვლის ცნობით, უფრო და უფრო მზარდი იყო. ნებართვის გარეშე საქართველოში შემოსულ პირებს, საბჭოთა ხელისუფლება თითქმის მყისიერად იჭერდა და კვირების განმავლობაში ციხეშიც კი ჰყავდა გამოკეტილი. მათ თან წამოღებული ცოტაოდენი ფული, თუკი საერთოდ ჰქონდათ, მალე უთავდებათ და შემდეგ განწირულები იყვნენ შიმშილისა და სიღატაკისთვის, იმიტომ რომ საქართველოში მათთვის დასაქმების ალბათობა თითქმის ნულის ტოლი იყო. ქუჩაში დარჩენილებს ღამისთევა ღია ცის ქვეშ და სადგურის მოსაცდელ დარბაზებშიც უწევდათ და ხშირად ქურდობის მსხვერპლნიც ხდებოდნენ; ამის შემდეგ, უკვე უკაპიკოდ და უიმედოდ დარჩენილები უკანსაკნელ ნუგეშს გერმანიის საკონსულოში ეძებდნენ, რომელიც მათ არსებული რეგულაციებიდან გამომდინარე, ფინანსურად ვერასგზით ვერ ეხმარებოდა.

„ამ პირებისგან არაერთხელ გვსმენია, რომ გერმანიაში მშრომელთა კლასებს შორის დიდად ოპტიმისტური წარმოდგენები ყოფილა გავრცელებული საბჭოთა ქვეყნებში გამგზავრებისა და იქ დასაქმების შესაძლებლობების თაობაზე; ამიტომ მინდა ხაზგასმით გაუწყოთ, რომ ეს მცდარი შეხედულებაა და ამიერკავკასიაში გამომგზავრების მსურველებმა აჯობებს გამომგზავრებამდევე, ადგილზე მკაცრი გაფრთხილება მიიღონ აქ შექმნილ რეალურ ვითარებაზე.“ - წერდა 1924 წელს კონსული ვეზენდოკი.

ვეზენდოკივე 1924 წლის იანვარში გრიფით „საიდუმოდ“ წერილით აცნობებდა გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს, რომ ცოტა ხნის წინ საქართველოში ორასი ადამიანისგან შემდგარი ჯგუფი ჩამოსულა ჩეხოსლოვაკიიდან. ჩეხოსლოვაკიაში მათ თურმე ეუბნებოდნენ, რომ აქ არა მხოლოდ მიწასა და ნაკვეთს, არამედ მის დასამუშავებლად ხელსაწყო-იარაღებსაც მიიღებდნენ და ასევე - კაპიტალს. ახლა კი ისინი მწარედ იმედგაცრუებულნი და ძალზედ უკმაყოფილონი არიანო.

ჩვენთვის უცნობია, რა ბედი ეწიათ ან იმ ცალკეულ შრომით მიგრანტებს ან ამ ორასი ადამიანისაგან შემდგარ ჯგუფს. ის კი ნათელია, რომ 1920 წელს, საქართველოს პირველი რესპუბლიკის დროს, არ იყო ხელსაყრელი პოლიტიკური კონტექსტი თუ ეკონომიკური ვითარება ახალი გერმანული დასახლების შესაქმნელად. 300-500 გერმანელი ოჯახი ხუმრობა ხომ არ არის? დღევანდელი გადმოსახედიდან, მათ გაუმართლათ კიდეც, რომ იმხანად შექმნილი სხვადასხვა დაბრკოლების გამო საქართველოში ჩამოსახლება ვერ მოახერხეს. გერმანელი „პატიოსანი და ბეჯითი პატარა ადამიანები“ წითელ საქართველოში ახალ სამშობლოს ვერ იპოვნიდნენ, იმიტომ რომ საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ ეტაპობრივად დაიწყო აქ მცხოვრები გერმანული თემის შევიწროვება, რაც 1924 წლის აჯანყების შედეგად აქტიურ ფაზაში შევიდა და გაცილებით დაუნდობელი გახდა. ჯერ იყო და თბილისის გერმანულ გიმნაზიაში დაიწყეს ჯაშუშების ძებნა და ამ მიზეზით აქ მომუშავე გერმანელი პედაგოგები დაიჭირეს, ქვეყნიდან გააძევეს და სკოლაც დაკეტეს. შემდეგ კერძო პირებსა (გერმანელებს) და საქართველოში სხვადასხვა გერმანულ ორგანიზაციას შეუტიეს; უკვე ოციანი წლების ბოლოს კი თბილისის გერმანულ საავადმყოფოსაც მიადგნენ და დახურეს თუ დახურვა აიძულეს. 1930-იანი წლებიდან საბჭოთა რეპრესიული პოლიტიკა საქართველოს გერმანულ თემსაც ისევე შეეხო, როგორც ამ ქვეყნის ყველა მოქალაქეს. გადასახლებები და დახვრეტები, დაწიოკებული ოჯახები - ჩვეულ საქმედ იქცა და მაინც ... მთავარი განსაცდელი გერმანულ თემს მეორე მსოფლიო ომის დაწყების შედეგად დაუდგა. 1941 წლის ოქტომბრის მიწურულს საქართველოში საუკუნეზე მეტხანს მცხოვრები გერმანული თემი, უმნიშვნელო გამონაკლისების გარდა, შუა აზიაში გადაასახლეს. აი, ამ ბედისწერას გადაურჩა 1920 წელს ახალი სამშობლოს მაძიებელი 500 გერმანელი ოჯახი მიუნხენიდან.