მიულბერგი (Mühlberg) 1939-1948

(ტრაგედიის დასასრულის დასაწყისი)

“ის, ვინც წარსულს აკონტორლებს, აკონტროლებს მომავალს. ვინც აკონტროლებს აწმყოს, აკონტროლებს წარსულსაც… თუკი პარტია ხელს გაიშვერდა წარსულისკენ და იტყოდა, რომ ესა თუ ის მოვლენა არასოდეს მომხდარა, მაშინ ყველასთვის ცხადი უნდა ყოფილიყო, რომ ეს არასოდეს მომხდარა. და მაინც - წარსული, რომელსაც გამუდმებით ცვლიდნენ, არასოდეს შეცვლილა.” ჯორჯ ორუელი

ნაცისტური გერმანიის მიერ დანაშაულებრივი ანექსიისა და განადგურების პოლიტიკის გატარებამ, მათ წინააღმდეგ მსოფლიოს უმეტესი ნაწილის გაერთიანება გამოიწვია, რაც გერმანიის კატასტროფული დამარცხებით დასრულდა. კაპიტულაციის გამოცხადების შემდეგ ქვეყანა დაიყო ოთხ საოკუპაციო ზონად, რომელთაც - შეერთებული შტატები, დიდ ბრიტანეთი, საფრანგეთი და საბჭოთა კავშირი აკონტროლებდნენ.

ნაცისტი დამნაშავეების დასჯის აუცილებლობიდან გამომდინარე დაიწყო ოთხივე კონტროლირებად ტერიტორიებზე ინტერნირების ბანაკების (Internierungslager), სასამართლოების და საპყრობილეების მოწყობა. საბჭოთა კავშირის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიისგან განსხვავებით, დანარჩენ სამ ზონაში ამ ქმედებების - იურიდიული და ჰუმანიტარული მიზნები ჰქონდათ; ბანაკებში ათავსებდნენ მხოლოდ იმ ადამიანებს, რომელთა წინააღმდეგ უტყუარი სამხილები არსებობდა და რომელთაც უახლოეს მომავალში სასამართლო ელოდათ, რასაც ვერ ვიტყვით საბჭოთა კავშირის კონტროლირებად ტერიტორიაზე არსებულ ბანაკებში მოთავსებულ ადამიანებზე.

საბჭოელ მესვეურებს და მათ მოკავშირე გერმანელებს არცერთი წამით არ უფიქრიათ მოქალაქეებისთვის უმთავრესი - თავისუფლება დაებრუნებინათ. პირიქით, სტალინური პოლიტიკის შესაბამისად, გერმანიის ტერიტორიის დაკავებიდან რამდენიმე თვეში, 1945 წლის ზაფხულში, დამტკიცდა ახალი დადგენილება, შინსახკომის ბრძანება №03315, რაც ითვალისწინებდა, რომ - მოქალაქეები, მოსახლეობის ნებისმიერი ფენიდან, რომლებიც „ახალ მმართველობას საფრთხეს უქმნიდნენ“ ან საფრთხის შემცველად მოიაზრებოდნენ, დაუყონებლივ უნდა დაეპატიმრებინათ.

აღსანიშნავია, რომ პატიმრებს შორის იყვნენ აქტიური ნაციონალ-სოციალისტები და ომში არაადამიანურად მოპყრობაში მხილებული ადამიანები, მაგრამ საბჭოთა კავშირის მმართველების ინტერესებში მათი სამართლებრივი დასჯა სულაც არ შედიოდა. პატიმართა შორის იყვნენ აგრეთვე კანონის ფარგლებში მოქმედი სხადასხვა პარტიების მომხრეები, მასწავლებლები, საჯარო მოხელეები, ინჟინრები, ჟურალისტები, ფაბრიკის მომუშავე პერსონალი, გლეხები, ბავშვები და ქალები.

საერთო ჯამში მიულბერგის სპეცბანაკი 22.000 ადამიანმა გაიარა, აქედან შემდგომში გაასამართლეს და განაჩენის საფუძველზე ციხეში გადაიყვანეს მხოლოდ - 200 ადამიანი. ბანაკის არსებობის ისტორიაში, მიულბერგის სპეცბანაკს არ ჰყოლია - არც გასამართლებული, არც კრიმინალი და არც „ასოციალი“ ტყვე.

სპეცლაგერის მნიშვნელობა, მათი რაოდენობა და ტერიტორიული ადგილმდებარეობა გერმანიის ტერიტორიაზე

სპეცლაგერები იყო ბანაკები, რომლებიც 1945 წელს, მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ, საბჭოთა სამხედრო ადმინისტრაციის მიერ საბჭოთა კავშირის დაქვემდებარებულ ტერიტორიებზე შეიქმნა და 1950 წლამდე გდრ-ის ტერიტორიაზე არსებობნენ.

10 ბანაკი განლაგებული იყო შემდეგ ტერიტორიებზე: მიულბერგი, ბუხენვალდი ვაიმერთან, ბერლინ-ჰოენშიონჰაუზენი, ბაუცენი, ქეთჩენდორფი, იამლითცი (ადრე ფრანკფურტ ოდერი), ზაქსენჰაუზენი, ვეესოვი (ვერნიოშენი), თორგაუ და ფიუნფაიშენი. ყოფილი გერმანიის რაიხის აღმოსავლეთ ნაწილში იყო აგრეთვე სხვა ბანაკები, რომლებიც ტყვეების დიდი რაოდენობით ფილტრაციას ემსახურებოდა.

მიულბერგის სპეცლაგერ ბანაკ №1-ის საწყისი პერიოდი

სპეცლაგერ №1-ის მომავალმა მმართველებმა ბანაკში პატიმრების მოსვლამდე გადაიბარეს ყოფილი შტალაგ 4 B-ს ტერიტორია. მთავარი ბანაკი იყო სრულიად გაძარცვული, შენობები კი დაბინძურებული და ფეკალიებით სავსე. მავთულხლართები თითქმის მთლიანად იყო მოშლილი და კანალიზაციის სისტემა არ მუშაობდა.

,,კიდევ კარგი, რომ ზოგ ადგილზე მავთულხლართები განადგურებული იყო. ამით საშუალება გვქონდა გავსულიყავით მინდორში და ამოგვეთხარა კარტოფილი. სამწუხაროდ 8 დღის შემდეგ ყველაფერი დამთავდრა და მავთულხლართებიც აღადგინეს.

ბანაკების უმტესობა ერთი დიდი სანაგვე იყო.

ინვენტარი, როგორებიცაა დანები, ჩანგლები, კოვზები, ტაფები, ქვაბები, თასები და ასე შემდეგ, ბანაკის წინამორბედებმა გაანადგურეს ან პატარა ტბაში ჩაყარეს. აქედან გამომდინარე, ყველა ჩვენგანი ამ ტალახიან ტბაში ვეძებდით ჯამებს, რათა საჭმლის მიღება შეგვძლებოდა.‘‘ - იხსენებდა ბანაკის ერთ-ერთი ყოფილი პატიმარი

მიულბერგის ბანაკის შექმნიდან პირველი ორი კვირის განმავლობაში ბანაკში ,,სულ რაღაც“ 573 პატიმარი იმყოფებოდა, რომლებიც გადმოიყვანეს შვიბუსის, ბორნას, დრეზდენის, გროსენჰაინის, ვურცენის, ლაიფციგის და გრიმმას ციხეებიდან. სიები მკაცრად გასაიდუმლოებული იყო. პატიმრებიდან 549 გერმანელი, 9 რუსი, 7 უკრაინელი, 2 ქართველი და რამდენიმე სხვა ქვეყნის მოქალაქეები იყვნენ. საბჭოთა კავშირის წევრი ქვეყნების პატიმრებს ბრალად ედებოდათ - ,,გერმანელებთან თანამშრომლობა, შპიონაჟი და ქვეყნის ღალატი“. ომის პერიოდში ტყვეობაში ყოფნა საკმარისი მიზეზი იყო დაპატიმრებისა და შემდგომ სამხედრო ტრიბუნალზე გადაცემისათვის.

სასამართლო განაჩენის არსებობა ბანაკში მოსახვედრად აუცილებლობას არ წარმოადგენდა. წინასწარი დაკავების საკნებიდან ბანაკებში აგზავნიდნენ ხოლმე -დაკავების ორდერის, პროკურატურის საჩივრის, სასამართლო პროცესის ან განაჩენის, ვადის დადგენის და ჩვენებების აქტების არსებობის გარეშე.

ასეთი გარემოებებით, 3 წლის განმავლობაში სპეცლაგერ მიულბერგის №1 ბანაკში - 21.800 ადამიანი მოხვდა. ეს, რა თქმა უნდა, დაუზუსტებელი ციფრია, რადგან რეგისტრაციისას, გარდაცვალების ცნობისა და დანარჩენი სხვა სახის დოკუმენტების გატარებისას სერიოზული შეცდომები იქნა დაშვებული.

ბანაკის პატიმართა საანკეტო მონაცემები ზერელედაა შევსებული და ფაქტობრივად შეუძლებელია ამ ადამიანების დაკავების მიზეზის გარკვევა. პატიმართა შორის შეხვდებით შემდეგი პროფესიის ადამიანებს - ქალაქის მერი, ფაბრიკის თანამშრომელი, ჟურნალისტი, ხელოვანი, პედაგოგი, ფოსტის თანამშრომელი, მეცნიერი, ვერვოლფის წევრობაზე ეჭვმიტანილი (ეჭვმიტანილი და არა ბრალდებული) და სხვანი.

მიულბერგის ბანაკში გადაგზავნის ადგილებიდან, დესაუს, დიობელნის, ფრაიბერგის, ოშათცის, როხლითცის, ვიუთენბერგის, ცვიკაუს გარდა იყო აგრეთვე - თორგაუც, მიუხედავად იმისა, რომ თორგაუშიც იყო - სპეცლაგერი № 8.

1945 წლის 9 ოქტომბერს მიულბერგის ბანაკმა მიიღო ბაუცენის ბანაკიდან გადმოგზავნილი 2.409 პატიმარი. ამ პატიმრების 30 % სავარაუდოდ იყვნენ ,,დატილიანებულები‘‘. ბაუცენიდან გადმოყვანილი პატიმრებისთვის მიულბერგი ,,უკეთესი სამყარო“გახლდათ. ალაბათ იგივე შთაბეჭდილება შეექმნებოდათ მომდევნო ნაკადის იმ - 3.809 ადამიანს, რომლებმაც 1945 წლის ოქტომბრის შუა რიცხვებიდან ნოემბრის შუა რიცხვებამდე 6 სხვადასხვა საპატიმრო გამოიარეს და საბოლოოდ მიულბერგში აღმოჩნდნენ.

1945 წლის 15 მაისისთვის შინსახკომს უკვე ჰქონდა 2 გასაიდუმლოებული ბანაკი გერმანიის საბჭოთა კავშირის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე. 1945 წლის მაისის ბოლოს კი უკვე 9 საიდუმლო სპეცლაგერი, საპყრობილე და შიდა საპატიმროები აღმოსავლეთ ევროპის სხვა ქვეყნებში; აგრეთვე საიდუმლო დაკავების ადგილები და რაღა თქმა უნდა, ყველაგან იყო რაოდენობრივად სწრაფად მზარდი - აგენტების, პროვოკატორებისა და დამსმენების კონტიგენტი.

ივან სეროვი.

უფრო ნათლად რომ წარმოვიდგინოთ პატიმართა მზარდი რაოდენობა მთლიანად ბანაკებში და მათი მასისი მოძრაობის ზოგადი დინამიკა, მიულბერგის ბანაკის შესახებ კვლევის ავტორი, ახიმ კილიანი შემდეგ ციფრებს გვისახელებს:

,,1947 წლის 10 ივნისის შინაგან საქმეთა სახალხო კომისრის მოადგილეს სეროვის მოხსენებაში ვკითხულობთ:

„1947 წლის 1 ივლისის მდგომარეობით სპეცლაგერებში გერმანიის მაშტაბით იმყოფება 60.744 გერმანელი და სხვა ქვეყნის მოქალაქეები, რომლებიც ბრძანება №00315 გათვალისწინებით 1945|46|47 წლებში იქნენ დაკავებულნი. ამათგან სამხედრო ტრიბუნალით გასამართლებულნი არიან: 8.980 გერმანელი, 1.746 საბჭოელი და 120 სხვა ქვეყნის მოქალაქეები.

პატიმართა ჯანმრთელობის მდგომარეობა გვაძლევს შემდეგ სქემას:

45 წელზე ზევით: 35.206 ადამიანი 58 %

დაავადებული დისტროფიის 3 ხარისხით: 5.579

დაავადებული დისტროფიის 2 ხარისხით: 5.377

დაავადებული დისტროფიის 1 ხარისხით: 7.792

დაავადებული სხვა დაავადებებით: 5.858

საერთო ჯამში დაავადებულთა რაოდენობა შეადგენს 26.308 ადამიანს, 43 %.

1945 წლის პირველ ნახევარში დაღუპულთა რაოდენობა შეადგენს: 6.383, 1946 წელს: 12.137,

ხოლო 1947 წლის პირველ ნახევარში: 12.884.

ჯამში: 31.40“

საბჭოთა კავშირის მიერ დარეგისტრირებული საბუთების მიხედვით, 1947 წლის პირველ ნახევარში ბანაკებში იყო 60.774 ადამიანი, პლუს - 31.404 დაღუპული პატიმარი. ჯამში: 92.178.

დაკავებების სპეციფიკა

დაკავებები შეძლებისდაგავრად შეუმჩნევლად, ხშირ შემთვევევაში ღამით ხდებოდა. ოპერტიული ჯგუფები თავს ესხმოდნენ გერმანელებს, რაშიც ადგილობრივი გერმანიის პოლიცია აქტიურად ეხმარებოდა. ისინი აძლევდნენ მინიშნებებს, უკვალავდნენ გზებს, მიყავდათ მინიშნებულ მისამართებზე. იყო შემთხვევევბი, როდესაც თავად გერმანიის პოლიცია აკავებდა ,,ეჭვმიტანილს“ და გადასცემდა ოპერატიულ ჯგუფს.ერთერთი ბანაკის ყოფილი ტყვე იხსენებს:

,,როდესაც ჩემს წასაყვანად მოვიდნენ, მითხრეს რომ დამნაშავის ამოსაცნობად მივყავდი. საბოლოოდ პირნას პოლიციის განყოფილებაში აღმოვჩნდი. მთელი ღამე პატარა საკანში გავატარე, სადაც ფანჯარა გისოსებში იყო. მიუხედავად ამისა, ეჭვიც არ შემპარვია და ხის ფიცარნაგზე შეძლებისდაგვარად უდარდელად მეძინა. მეორე დღეს რუსმა ოფიცერმა ჩაიწერა ჩემი პირადი მონაცემები და 6 ბადრაგის თანხლებით აღმოვჩნდი სასამართლოში, რომელსაც შინსახკომი განაგებდა. ეს ჩემი ,,მოკლე დაკითხვა“ დამთავრდა 51 თვიანი პატიმრობით, 1950 წლის 31 იანვარს. ეს ყველაფერი მოხდა საიდუმლო ვითარებაში. ჩემს წინააღმდეგ არც დაკავების ორდერი არსებოდა და რა თქმა უნდა, არც მტკიცებულებები. ეს ზუსტად სტალინის, ბერიას და სეროვის ცნობილი და ნაცადი მეთოდი იყო. და ამ შემთხვევაშიც -გერმანელები არაფერს აკეთებდნენ!“ - იხსნებდა ყოფილი პატიმარი.

,,ერთკაციან საკანში 7 არასრულწლოვანი მოგვათავსეს (შლოს როხლიცში Schloss Rochlitz). პირველი ვინც დაკითხვაზე გაიყვანეს იყო 16 წლის ბიჭი. რამდენიმე საათიანი ლოდინის შემდეგ ბადრაგმა საკანში შემოაგდო ჩვენი თანამესაკნე, რომლის სახის ამოცნობა თითქმის შეუძლებელი იყო. ცემისგან სახის თითქმის ყველა ნაწილიდან სდიოდა სისხლი, ზურგი მთლიანად დასერილი და დაჩეხილი ქონდა, ორივე ხელი კი ცემისგან დასიებული, დასისხლიანებული და ნაღრძობი. პირველი რისი თქმაც შეძლო იყო: ,,ბიჭებო, აღიარეთ რასაც გეტყვიან, არ შეეწინააღმდეგოთ, თორემ სიკვდილამდე გცემენ!“

ზემოთხსენებული ბიჭი, ყოველგვარი მტკიცებულებების და ბრალის დამტკიცების გარეშე გასამართლდა და ოთხწელნახევარი გაატარა პატიმრობაში, 1950 წელს იგი გაანთავისულფეს ბუხენვალდის № 2 სპეცლაგერიდან.

ლაზარეთის მოწყობა

1945 წლის მიწურულისთვის სამხედრო ექიმმა, მაიორმა - გვარად ვორონკინმა, ბანაკის აღმოსავლეთ ნაწილში მოაწყობინა 4 განყოფილებიანი ლაზარეთი:

პირველი განყოფილება: დიფტერია, დიზენტერია, წითელი ცხელება (ქუნთრუშა), ტიფი.

მეორე განყოფილება: ტუბერკულოზი. უფროსი ექიმი - დოქტორი ლინდინგი

მესამე განყოფილება: ქირურგია. უფროსი ექიმი - დოქტორი ცანი

მეოთხე განყოფილება: შინაგანი ორგანოების დაავადებები და გადაუდებელი მომსახურეობა. უფროსი ექიმები - დოქტორი ლაუქსი (ქალი პაციენტებისთვის) და დოქტორი ოლდენბურგი.

მეოთხე განყოფილებაში აგრეთვე ცალკე სექტორად იყო პათოლოგიის განყოფილება, რომელსაც - დოქტორი ჰამბერგეკი და მოგვიანებით, დოქტორი ნიზინგი განაგებდნენ.

ბანაკებზე პასუხისმგებელი ექიმები იყვნენ:

1945წელს - დოქტორი ფონ ნათუსიუსი

1946 წლიდან, ბანაკის დახურვამდე - დოქტორი ოლდენბურგი.

რაც შეეხება გვამების საწყობს (მორგს ვერ ვუწოდებთ): ამ განყოფილებისთვის გამოყვეს 22,5 კვადრატული მეტრის ყოფილი საერთო საპირფარეშოს ტერიტორია.

ბანაკის გაუქმებდამდე ლაზარეთის გაფართოება რამდენჯერმე მოხდა, პაციენტების არაბუნებრივი მატების და გარდაცვლილთა გაუთვალისწინებელი, მზარდი რაოდენობის გამო.

კილიანი აღნიშნავს:

,,რთულია აღწერო ლაზარეთის მდგომარეობა. სამედიცინო იარაღებიდან რაც ქირურქგიულ განყოფილებაში ქონდათ, იყო, პინცეტი და ხელნაკეთი დანა. სამედიცინო პრეპარატებზე საუბარი ზედმეტია. ქონდათ მხოლოდ ის წამლები, რისი ჩუმად შემოტანაც შეძლეს.‘‘

ავადმყოფთა მდგომარეობა

ნაწალავური დაავადებები არანორმალური სისწრაფით ვრცელდებოდა და იწვევდა ბანაკში მყოფთა სიკვდილიანობის სწრაფ ზრდას. ერთადერთი სამედიცინო საშუალება, რაც ბანაკში ქონდათ, იყო - ხელით დაფშვნილი ნახშირი.

ნაწლავური დააავადებების გარდა კატასტროფულად სწრაფად იმატა ინფექციურმა დაავადებებმა. რთული წარმოსაგდენია - პაციენტები, რომლებიც ხის ფიცრებზე სიკვდილს ებრძოდნენ, ყოველგვარი გამაყუჩებლის და დამამშვიდებელი მედიკამენტების გარეშე იყვნე დარჩენილი. ქირურგიულ განყოფილებაში, ანესთეზიოლოგიური საშუალებების არქონის გამო, ოპერაციებისთვის იყენებდნენ - ჰიპნოზს, რათა ოდნავ მაინც შეემსუბუქებინათ პაციენტებისთვის ტკივილი. სამედიცინო ხელსაწყოების და სადეზინფექიო საშუალებების არასებობის გამო, ხელსაწყოებს რასაც ქირურგიული ჩარევის დროს იყენებდნენ, ღუმელში აცხელებდნენ, რათა ინფექციის შეჭრის რისკი შეემცირებინათ. ჭრილობების გადასახვევი საშუალება ბანაკში არ არსებობდა. მედდები და ექიმები ხშირად საკუთარ ტანსაცმელს იხევდნენ, რათა მძიმე პაცენტებს დახმარებოდნენ და მათი გარდაცვალების შემთხვევაში, ამ გადასახვევებს ქლორში ავლებდნენ და თავიდან იყენებდნენ სხვა პაციენტებისთვის. განსაკუთრებულად რთული მდგომარეობა იყო ნაწლავური ინფექციით დაავადებულთა განყოფილებაში. ეს იყო არაადამინური და წარმოუდგენელი მდგომარეობა: პაციენტები ხის ფიცრებზე იწვნენ საკუთარ ჩირქსა და განავალში. მედდები ფიზიკურად ვერ ასწრებდნენ საფენების გამოცვლას.

რაც შეეხება პაციენტებს, რომელთაც მაღალი სიცხეები ქონდათ, მათ - უბრალოდ ხის საწოლებზე უწევდათ წოლა, ერთი თხელი გადასაფარებლის იმედად. მიუხედავად იმისა, რომ რუსი ექიმები ამას გულგრილად არ უყურებდნენ, პაციენტთა კონტიგენტის მოულოდნელად მაშტაბური რაოდენობის მატების გამო, ისინი ვერ ახერხებდნენ სათანადო რეაგირებას.

დაავადება - დისტროფია

მიულბერგის ბანაკში კვების რაციონი თითქმის მხოლოდ ნახშირწყლებისგან შედგებოდა - პური და ბურღულეულის ფაფა. ორგანიზმისთვის აუცილებელ ცილებს და ვიტამინებს პატიმრები ვერ იღებდნენ, აქედან გამომდანიერე არ არის გასაკვირი, რომ ადამიანთა უმრავლესობაში თავი იჩინა ნივთიერებთა ცვლის დარღვევებმა და დისტროფიამ.

,,დისტროფიის მესამე ხარისხის პაციენტებს ცალკე განყოფილებაში ათავსებდნენ. ნაწილი პაციენტებისა სრულიად მოწყვეტილნი იყვნენ სამყაროს აღქმისგან. არც ისე იშვიათი იყო შემთხვევები, როდესაც პაციენტი კოვზით ხელში, ჭამის პროცეში ,,სამუდამო სიმშვიდეს“ პოვებდა.

პაციენტები მძიმე აგონიურ მდგომარეობაში იყვნენ - ან მღეროდნენ, ან ყვიროდნენ, ან უბრალოდ ჩუმად ხვდებოდნენ სიკვდილს. ცილების უკმარისობის გამო სხეულში მძიმე ფორმით მიმდინარეობდა ოდემა (წლის ჩადგომა). სახეზე არსებული ოდემები ისეთი არაბუნებრივი და საშინელი იყო, რომ წლების ნაცნობ მეგობარს ვერ იცნობდით. იყვნენ ავადმყოფები, რომელთა თავის ზომა თავისუფლად შეგეძლოთ შეგედარებინათ დიდი გოგრისათვის. თითს რომ დაადებდი რომელიმე ადგილზე, უცებ დიდი ღრმული ჩნდებოდა, რომელიც რამდენიმე წუთში ისევ ივსებოდა.

მამაკაცი პაციენტები შარდს და განავალს ვერ იკავებდნენ.

ყველაზე სამწუხარო ამ დააავადებების არანორმალურად სწრაფი ზრდა იყო და რაც ყველაზე საგულისხმოა, დისტროფიის საფეხურები 1-იდან 3-ე საფეხურამდე უმოკლეს დროში ვითარდებოდა.“

გარდა დისტროფიისა და ზოგადი სხეულის სისუტისა, ბანაკში იფეთქა ტუბერკულოზმა. 1946-47 წლები განსაკუთრებულად რთული აღმოჩნდა ბანაკში მყოფი პატიმრებისთვის.

,,ქორნინი“

გერმანელმა ექიმებმა და ფარმაცევტებმა ყველყველაფერი სცადეს მდგომარეობის შესამსუბუქებლად. შაქრის რაციონის მიზერული რაოდენობიდან გამომდინარე, რომელიც დღეში 1 გრამს შეადგენდა (ეს ავადმყოფებს არ ეხებოდათ), ფარმაცევტები აგროვებდნენ დაცლილ ყურძნის შაქრის ხსნარის ბოთლებს და ცდილობდნენ მცირე რაოდენობით მაინც მოეპოვებინათ შაქრის ხსნარი, რათა პაციენტებისთვის ცოტა შვება მიეცათ. რაც შეეხება ცილების ნაკლებობას, ამისთვის ისინი აგროვებდნენ მოჭრილ თმებს და ასხამდნენ მჟავას და ასე გამოყავდათ ცილებით მდიდარი ხსნარი. დამატებითი ფილტრაციის გაკეთების საშუალების არქონის გამო, ამ ხსნარს საშინელი სუნი და გემო ჰქონდა, მაგრამ ამ, ეგრეთ წოდებული - ,,ქორნინის“ და ყურძნის შაქრის ხსნარის დახმარებით, დისტროფიით დავადებული პაციენტებს სიცოცხლეს რამდენიმე კვირით მაინც უხანგრძლივებდნენ.

გარდაცვლილთა დაკრძალვის სპეციფიკა

სპეცლაგერში დაღუპული პატიმრების გვამებს საერთო საფლავებში მარხავდნენ, უფრო რომ დავაზუსტოთ - გამთენიამდე ყრიდნენ შიშველ გვამებს საერთო საფლავებში, ყოველგვარი პირადი ნივთების გარეშე, რათა შემდეგ მათი იდენტიფიცირება შეუძლებელი ყოფილიყო. ხშირად მიწის მიყრამდე გვამებს მჟავასაც ასხამდნენ, რათა გვამები სწრაფად გახრწნილიყვნენ. ამ ყველაფრის მიზანი იყო - დაემალათ დაღუპულთა რაოდენობა. ბანაკის დახურვის შემდეგ კი აქ გარდაცვლილი ადამიანები დავიწყებას უნდა მისცემოდნენ.

ბერლინის კედლის დანგრევამდე, მანამ სანამ გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა არსებობდა, როდესაც სპეცლაგერში დაღუპულების ოჯახის წევრები ამ ადგილებში ხის ჯვრების აღმართვას ან ყვავილების დადებას ცდილობდნენ, ამ ნიშნებს მყისიერად აქრობდნენ. თავიდან, ამ ტერიტორიებს სახნავ-სათესად იყენებდნენ, მაგრამ მიწის დამუშავებისას ძვლების ამოყრის ხშირი შემთხვევების გამო, ეს ადგილი გამოუსადეგარად შეფასდა.

სპეცლაგერებში ცოცხლად დარჩენილებს, გათავისუფლების შემდეგ მკაცრი მეთვალყურეობა დაუწესდათ: მათ არ ქონდათ უფლება ელაპარაკათ ბანაკში თავს გადამხდარ ამბებზე, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მათ მკაცრი სასჯელი ელოდებოდათ.

სპეცლაგერ მიულბერგის გაუქმების შემდეგ, 1948 წელს, პატიმართა მხოლოდ ნაწილმა ჰპოვა თავისუფლება. ათასობით ადამიანს მოუწია სხვა ბანაკებში გადასვლა ან იძულებით სამუშაოებზე საბჭოთა კავშირის ტერიტორიებზე გამგზავრება. გდრ-ში ბოლო საბჭოთა სპეცლაგერი 1950 წელს გაუქმდა.

ტერორში და შიშში ცხოვრება გდრ-ის ტერიტორიაზე მთავარი პოლიტიკური საყრდენი იყო

გამომდნარე იქედან, რომ ბანაკებში მოსახლეობის დიდი ნაწილი მოხვდა და მათ საკუთარ თავზე ჰქონდათ გამოცდილი თუ რას ნიშნავს იყო სტალინისტური ტერორის მსხვერპლი, სახელმწიფოს მესვეურებს არ გაჭირვებიათ ადამიანებში დუმილის ვალდებულება დაემკვიდრებინათ.

დუმილის ვალდებულების დამკვირდების სტრატეგიის ნაწილი იყო - მუქარის და შანტაჟის გამოყენებით მოსახლეობა სოციალისტური პარტიის რიგებში ჩაერიცხათ.

ამ ტაქტიკამ რომ გაამართლა, ცხადყოფს ფაქტები: 1950-51 წლებში, გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის სოციალისტური ერთიანობის პარტიაში (SED) შევიდა ნსდაპ-ის (გერმანიის ნაციონალურ-სოციალისტური მუშათა პარტია - NSDAP) - 175.000 ყოფილი წევრი, მათ შორის ვერმახტის ოფიცრები, საკონტარქტო წესით მომსახურე ჯარისკაცები და აშ. პარტიის ახალი წევრების რაოდენობა ბევრად აჭარბებს საბჭოთა კავშირის მიერ შექმნილ სპეცლაგერებში მყოფ ადამიანთა რაოდენობას. ამით ნათელი ხდება მთავარი: ის რასაც საბჭოთა კავშირი სახალხოდ აცხადებდა, რომ მათი მთავარი მიზანი ყოფილი ნაცისტური გერმანიის დამნაშაავების დასჯა იყო და ბანაკებში მხოლოდ სასტიკი დამნაშავეები იმყოფენოდნენ, საერთოდ არ შეესაბამებოდა სიმართლეს. პირიქით, დამნაშავეთა მნიშვნელოვანმა ნაწილმა, რომელთა სინდისზეც მილიონობით ადამიანის სიცოცხლე იყო, არაჩვეულებრივი კარიერის მოწყობა და მშვიდად ცხოვრება განაგრძეს გდრ-ის ტერიტორიაზე.

სასაფლაოს ისტორია

1992 წელს Volksbundes Deutsche Kriegsgräberfürsorge eingetragene Verein-ისა და ბრანდენბურგის მიწის მმართველთა თაოსნობით, სპეცლაგერში გარდაცვლილთა ხსოვნის უკვდავსაყოფად ამ ბანაკის ყოფილ ტერიტორიაზე ღია მუზეუმზე მოწყობა დაიწყო. საძმო სამარხებიდან ნეშტები ამოასვენეს და შესაფერი პატივით დაკრძალეს.

მხოლოდ 1990 წლის შემდეგ გახდა შესაძლებელი, მიულბეგრში სახალხოდ მომხდარიყო ამ ბანაკებში დაღუპლთა გახსენება.

ყოველწლიურად ბანაკის ყოფილ ტერიტორიაზე შეკრებები ტარდება. 2008 წლის 6 სექტემბერს კი დაიდგა დაფები სადაც გარდაცვლილთა გვარები და სახელებია ამოტვიფრული.

დიდ ბრიტანეთში, საფრანგეთში, ნიდერლანდებში და ამერიკის შეერთებულ შტატებში 1945 წლიდან დაიწყო ასოციაციების და ფონდების შექმნა, ყოფილი ბანაკ შტალაგ 4-ში გადარჩენილი ტყვეების მონაწილეობით.

დასავლეთ გერმანიაში დიდი ყოყმანის შემდეგ დაიწყეს ტყვეთა ბანაკების ისტორიაზე მუშაობა, მაგრამ ისტორიკოსები განსაკუთრებით ერიდებოდნენ წერას, როცა საქმე გდრ-ის ტერიტორიაზე არსებულ ბანაკებს ეხებოდა.

მხოლოდ 1990 წლისთვის გახდა შესაძლებელი მიულბერგის საინიციატოვო ჯგუფის (Initiativgruppe Lager Mühlberg e.V) შექმნა, რასაც შტალაგ 4 B-ს და სპეცბანაკ მიულბერგის ყოფილი პატიმრები შეუერთდნენ.

დღეს ამ ბანაკების ტერიტორიაზე დგას საინფორმაციო დაფები, სადაც მნახველს შეუძლია წაიკითხოს ამ ბანაკების ისტორიები, ნახოს ფოტოები და ზოგადი წარმოდგენა შეექმნას, თუ რა გზა გაირაეს და რა გადაიტანეს შტალაგ 4 B-ს და სპეცლაგერ მიულბერგში მყოფმა ადამიანებმა.

რეზიუმე

სიტყვა განთავისუფლება ,,Befreiung‘‘, რასაც ხშირად ვისმენთ და ვკითხულობთ, როცა მეორე მსოფლიო ომზე ვკითხულობთ ან ვისმენთ, ჩემთვის გადამეტებული და შეუფერებელი სიტყვაა.

ნაცისტური რეჟიმი გასამართლდა და დამნაშავეების ნაწილი მკაცრად დაისაჯა (გასამართლებულთა რაოდენობა უფრო მეტი იქნებოდა, სტალინს, ბერიას და სეროვს ეს მიზანი რომ ნამდვილად ჰქონოდათ). სპეცბანაკებში უმოქმედოდ გატარებული წლები და შემდეგ უდარდელად განვლილი ცხოვრება (ვგულისხმობ ნამდვილ დამნაშავეებს), დიდი ვერაფერი სასჯელია. მაშინ როდესაც საკმარისი მტკიცებულებები ჰქონდათ და თავისუფლად შეიძლებოდა პასუხისგებაში მიეცათ ადამიანები, რომლებიც უშუალოდ იღებდნენ მონაწილეობას ნაცისტური გერმანიის ბანაკებში დატრიალებულ ტრაგედიაში, მაგრამ სამწუხაროდ სტალინის მიზანი უშუალოდ დამნაშავეთა დასჯა კიარა - ,,გათიშე და იბატონეს“ პრინციპი იყო.

მეორე მსოფლიო ომში დანაშულის ჩამდენთა ნაწილი მართლაც გასამართლდა და სისტემის ქომაგებმაც პასუხი აგეს, მაგრამ არ გასამართლებულან მეორე სისტემის ქომაგები და 1945 წლის შემდეგ ჩადენილ მასობრივ დანაშაულებებში მონაწილე პირები.

არავინ აგო პასუხი ათასობით - ბავშვის, ქალის, მოხუცის გაუბედურების გამო...

არავინ აგო პასუხი იმ დედების უბედურებებზე, რომელთაც შვილის სავარაუდო დაღუპვის ადგილზე ყვავილის დადების უფლებასაც კი არ აძლევდნენ...

,,1947 წელს ქალბატონი ბრაუნი მანქანით მიულბერგის ბანაკში მივიდა. ჯიბეში 2 ბოთლი შინნახადი არაყი და თავის 4 შვილთან ერთად გადაღებული ფოტო ედო. რუსმა ჯარისკაცმა, რომელიც შესასვლელში მორიგეობდა გამოართვა არაყი და ფოტო. ქალმა ჯარისკაცს სთხოვა, ეს ფოტო მისი მეუღლის, პატიმარ - ფელიქს ბრაუნისთვის გადაეცა და 2 წამით მიეცა მეუღლის შორიდან დანახვის უფლება. 2 საათიანი ლოდინის შემდეგ ქალბატონ ბრაუნს გადასცეს წერილი: ,,ფელიქს ბრაუნი კარანტინში იმყოფება. კარგად არის და ფოტოს აუცილებლად გადავცემ“-ერთერთი პატიმრის ხელმოწერით, რომელიც წარმოშობით ფოკაუდან იყო. სინამდვილეში ფელიქს ბრაუნი 1946 წლის თებერვალში ბანაკში დაიღუპა“ .(ამონარიდი ახიმ კილიანის წიგნიდან)

გაანთავისუფლო, ნიშნავს - მისცე თავისუფლება! რაც, მეორე მსოფლიო ომის დასასრულთან მიმართებაში, ხშირად სიმართლეს არ შეესაბამება. არ დაინდო საკუთარი ჯარისკაცები, რომლებმაც ტყვეობას გაუძლეს და ისინი, როგორც „ქვეყნის მოღალატეები“ - გაასამართლო, დახვრიტო ან გადაასახლო, არც ეს ნიშნავს განთავისუფლებას!

არ არსებობს ადამიანებზე ბატონობაზე საშიში შხამი!

განსაკუთრებული მადლობა: დავით ხვადაგიანს, თეონა როსტიაშვილს და ბატონ ბერთ ფამფელს.

Ganz besonderen Dank an Herr Pampel für die tolle Unterstützung und den hilfreichen. Informationen.

Im stillen Gedenken an alle Häftlinge die das Leben im Speziallager verloren haben. Ruhe in Frieden

წყაროები:

http://www.lager-muehlberg.de/

https://de.wikipedia.org/wiki/Speziallager_Nr._1_M%C3%BChlberg

წიგნი: Achim Kilian ,,Mühlberg 1939-1948Ein Gefangenlager mitten in Deutschland‘‘

ყოფილი ბანაკის ტერიტორიაზე არსებულ ბანერებზე განთავსებული ინფორმაცია.